Bolesław II Rogatka
Bolesław II Rogatka,
także Łysy i Cudaczny (ur. między 1220r. a 1225r.,
zm. 26
grudnia 1278r.)
– książę
krakowski w
1241r., w latach 1241r.–1247r. książę południowo-zachodniej Wielkopolski,
książę śląski w latach 1241r.–1248r., legnicko-głogowski w
latach 1248r.–1249/1251r., w 1249r. strata Lubusza,
od 1249r. tylko w Legnicy, od 1277r. także w Środzie
Śląskiej.
Bolesław II Rogatka urodził się około 1224r., w pobożnej
katolickiej rodzinie. Jego ojcem był książę Henryk
II Pobożny,
matką królewna czeska Anna
Przemyślidka,
a babcią święta
Jadwiga.
Mimo to nie poszedł w ślady przodków. Miał czterech braci i
pięć sióstr.

Henryk II
Pobożny
ojciec Bolesława II
Rogatki |

Anna
Przemyślidka
matka Bolesława II
Rogatki |

Gertruda
Wrocławska
siostra Bolesława II
Rogatki |

Agnieszka
Wrocławska
siostra Bolesława II
Rogatki |

Konstancja
Wrocławska
siostra Bolesława II
Rogatki |

Elżbieta
Wrocławska
siostra Bolesława II
Rogatki |

Jadwiga
Wrocławska
siostra Bolesława II
Rogatki |

Henryk III
Biały
brat Bolesława II
Rogatki |

Konrad I
Głogowski
brat Bolesława II
Rogatki |

Mieszko
Lubuski
brat Bolesława II
Rogatki |
Władysław
Wrocławski
brat Bolesława II
Rogatki |

Jadwiga
Anhalcka
żona Bolesława II
Rogatki |

Bolko I
Surowy
syn Bolesława II
Rogatki |

Bernard
Zwinny
syn Bolesława II
Rogatki |

Elżbieta
córka Bolesława II
Rogatki |

Henryk V
Brzuchaty
syn Bolesława II
Rogatki |

Agnieszka
córka Bolesława II
Rogatki |

Anna
córka Bolesława II
Rogatki |

Jadwiga
córka Bolesława II
Rogatki |

Katarzyna
córka Bolesława II
Rogatki |

Eufemia
Samborówna
żona Bolesława II
Rogatki |

Katarzyna
córka Bolesława II
Rogatki |

Sophia von
Dyhrn
żona Bolesława II
Rogatki |

Jarosław
syn Bolesława II
Rogatki |
Bolesław w przeciwieństwie do swojego ojca Henryka II
Pobożnego nie musiał zbyt długo czekać na objęcie
samodzielnych rządów, gdyż ten już 9 kwietnia 1241r. poległ
w bitwie
z Tatarami pod Legnicą.
W momencie tego wydarzenia z piątki synów księcia śląskiego
za pełnoletnich wedle ówczesnych praw mogło zostać uznanych
dwóch najstarszych – Bolesław i niewiele od niego młodszy Mieszko.
Przez pierwsze miesiące w rządach pomagała im zapewne matka,
Anna. Niektóre źródła mówią nawet wprost o jej regencji.
Jeszcze w tym samym roku Bolesław objął samodzielną władzę.
Początek rządów Bolesława nie był udany. Wprawdzie Mongołowie po
splądrowaniu sporych obszarów Śląska wkrótce wycofali się
na Węgry,
nie zamierzając opanować krainy na stałe, ale i tak sytuacja
Bolesława nie należała do najłatwiejszych. Dziedzictwo
ojcowskie oprócz Dolnego Śląska obejmowało również większość
Wielkopolski i ziemię krakowską, jednak jeszcze w lipcu
1241r. pojawił się pretendent do Krakowa – Konrad
Mazowiecki.
Wojna nie była jeszcze przegrana, gdyż skuteczny opór wobec
księcia mazowieckiego zorganizował wojewoda krakowski, Klemens
z Ruszczy,
wobec jednak zupełnej bierności księcia śląskiego dość
szybko znalazł sobie nowego kandydata na tron w osobie Bolesława
V Wstydliwego.
Zupełnie inaczej wypadki rozegrały się w Wielkopolsce.
Również tam na wieść o klęsce legnickiej książęta
wielkopolscy (dotychczas sprawujący władzę tylko w Nakle i
Ujściu nad Notecią), Przemysł
I i Bolesław
Pobożny,
zdecydowali się odzyskać dzielnicę należącą niegdyś do Władysława
Odonica,
ich ojca. Możni i rycerstwo wielkopolskie poparli ich
zresztą zdecydowanie, gdyż jak twierdził kronikarz
wielkopolski to oni byli
prawdziwymi dziedzicami tej ziemi.
Tym razem Bolesław postanowił jednak nie ustępować bez walki
i początkowo wydawało się, że uzyska dla Śląska przynajmniej
północno-zachodnią część tej dzielnicy z Santokiem i Międzyrzeczem na
czele. Nieustępliwość Władysławowiców i narastające kłopoty
rodzinne spowodowały jednak, że ostatecznie w 1247r.
i z tych nabytków musiał Bolesław zrezygnować.
Początkowo Bolesław nie
zamierzał dopuścić do żadnych podziałów ojcowskiej dzielnicy
i całość władzy chciał skupić w swoim ręku. Wprawdzie już w
1242r. niespodziewanie zmarł drugi pod względem starszeństwa
brat Bolesława, Mieszko, którego wcześniej musiał wyposażyć
w ziemię lubuską, lecz wkrótce kolejni bracia zaczęli
osiągać wiek dojrzały. Opór Bolesława przed rezygnacją z
części władzy udało się złamać dopiero siłą, kiedy stronnicy
juniorów uwięzili księcia śląskiego i osadzili w wieży
legnickiej. Wypadki te spowodowały, że Bolesław stał się do
końca życia bardzo nieufny wobec otoczenia, co jeszcze
spotęgowało trudności z obcowaniem z władcą o niezwykle
trudnym charakterze.
Do przejściowego porozumienia z młodszym Henrykiem
III doszło w 1247r., kiedy dopuścił brata do formalnych
współrządów. Współpraca między braćmi nie układała się
jednak zbyt dobrze i już rok później zdecydowano się na
podział jednolitej dotychczas dzielnicy na części
legnicko-głogowsko-lubuską oraz wrocławską. Dodatkowo bracia
zobowiązali się otoczyć opieką młodsze rodzeństwo, które
miało pójść drogą kariery duchownej, przy czym Bolesławowi
przypadł jako podopieczny Konrad, zaś Henrykowi – Władysław.
Bolesławowi jako starszemu przysługiwało prawo wyboru
dzielnicy – ten z nieznanych powodów wybrał Legnicę, może
dlatego, że ziemia legnicka obfitowała w złoto znajdywane w
rzekach Kaczawie i Wierzbiaku.
Wybór Legnicy mógł być także podyktowany narastającym
konfliktem z możnymi potężnego Wrocławia – Rogatka liczył,
że Henryk III nie poradzi sobie z tą sytuacją i księstwo z
powrotem wpadnie w jego ręce, gdy jednak stało się inaczej,
zgłosił pretensje również do dzielnicy brata. Henryk III
Biały nie zamierzał dobrowolnie rezygnować z nowego nabytku,
nowa wojna była więc kwestią czasu.
Bolesław i Henryk zaczęli przygotowywać się do konfrontacji,
do której nie mieli jednak odpowiednich funduszy. Bolesław
jeszcze w 1242r. ożenił się z Jadwigą córką Henryka I
hrabiego Anhaltu oraz
Irmgardy z Turyngii i teraz swoje koneksje rodzinne
postanowił wykorzystać do znalezienia sojuszników do walki z
bratem. Ceną za przysłanie wojsk zaciężnych było oddanie arcybiskupowi
magdeburskiemu połowy ziemi
lubuskiej.
W rękach Niemców (tym razem Brandenburczyków,
którzy niedługo zawładnęli też częścią arcybiskupią)
znalazła się zresztą wkrótce i druga część ziemi nazywanej
przez kronikarza „kluczem królestwa polskiego”.
Niemiecka pomoc tylko na moment przyniosła Bolesławowi
przewagę w wojnie z bratem. W 1249r. niespodziewanie do
kraju powrócił ze studiów młodszy brat, Konrad,
dla którego wcześniej Bolesław przewidywał karierę duchowną.
Proponowane mu jednak stanowisko biskupa w bawarskiej
Passawie nie odpowiadało jego ambicjom i również Konrad
wystąpił z żądaniami wydzielenia mu osobnej dzielnicy.
Rogatka nie wyraził na to zgody, w związku z czym Konrad
znalazł się na dworze nieprzychylnych Bolesławowi książąt
wielkopolskich (Konrad ostatecznie został nawet podwójnym
szwagrem Przemysła I, gdyż z jednej strony wydał za niego
swoją siostrę Elżbietę, a z drugiej ożenił się z córką
Władysława Odonica, Salomeą). Do katastrofy doszło dwa lata
później, kiedy książę legnicki nie sprostał połączonym siłom
wielkopolskim Przemysła I i wrocławskim Henryka III Białego.
Do klęski przyczyniła się również polityka wewnętrzna
księcia, który opierając rządy na niemieckich przybyszach
doprowadził do wybuchu niezadowolenia własnych wasali.
Bolesław musiał wtedy w końcu zgodzić się na wydzielenie
dzielnicy głogowskiej Konradowi (zwłaszcza że dostał się
również fizycznie w ręce młodszego brata, spędzając kilka
miesięcy w więzieniu). Tak więc z dziedzictwa ojcowego
pozostała mu wyłącznie szczupła dzielnica ze stolicą w
Legnicy.
Bolesław potrzebował jednak ponad dwa lata, by z pomocą
Henryka III Białego (który w tak trudnej sytuacji brata
zdecydował się ostatecznie na udzielenie mu wsparcia)
odzyskać w 1253r. pełnię władzy w księstwie. Głównymi
powodami niepokojów były samowole najemnych niemieckich
rycerzy, którzy otrzymawszy wcześniej z rąk księcia nadania
ziemskie próbowali się teraz całkowicie uniezależnić od
Bolesława. Współpraca braterska przez następne lata układała
się dość specyficznie. Z Henrykiem III nie dochodziło już do
większych starć. Co więcej, zaistniało pewne porozumienie,
zwłaszcza jeśli chodzi o stosunek do książąt wielkopolskich
(próba interwencji w kurii papieskiej w 1256r., by
przywrócić władzę nad utraconymi po 1241r. terenami), czy biskupa
wrocławskiego Tomasza
(z jednej strony Bolesław nie mógł wybaczyć biskupowi, że w
sporach z braćmi wspierał zawsze juniorów, z drugiej książę
legnicki kontynuował walkę z nadmiernym uprzywilejowaniem
kościoła, zwłaszcza kategorycznie domagał się zwrotu
majątków, które znalazły się w rękach hierarchii duchownej
wnet po wypadkach legnickich).
Konflikt księcia Bolesława z biskupem wrocławskim sięgnął
apogeum w 1257r., kiedy książę porwał hierarchę i przez pół
roku więził go w wieży na zamku
Wleń.
Następnie – według Długosza – książę więził biskupa w
Legnicy, gdzie "jeszcze cięższymi kazał go spętać okowy".
Bezpośrednią przyczyną skutków porwania było rzucenie przez
biskupa Pełkę na
księcia klątwy
kościelnej oraz
obłożenie diecezji wrocławskiej interdyktem (Bolesław
mógł się już jednak do tej kary przyzwyczaić, skoro już
dwukrotnie w 1248r. i 1249r. był wyklinany przez biskupa).
Klątwy były zdejmowane dopiero po zatwierdzeniu przywilejów
kościelnych i wezwanie wszystkich sąsiadów do krucjaty
przeciwko księciu. Do interwencji nie doszło tylko na skutek
szybkiej reakcji braci, którzy zaczęli pracować nad ugodą.
Cena za powrót do łask kościoła była wysoka – Bolesław
został zmuszony w 1261r. do zapłacenia ogromnego
zadośćuczynienia oraz publicznego ukorzenia się u bram
katedry we Wrocławiu.
Bolesław II, choć potrafił dojść do porozumienia z
Henrykiem, do końca życia pozostał we wrogich stosunkach z
Konradem głogowskim. Do wzajemnych waśni dochodziło między
nimi dosyć często i właściwie do końca życia Konrada trwała
ustawiczna wojna podjazdowa. Z powodu braku źródeł wiadomo
jednak tylko o dwóch aspektach konfliktu. Jeszcze 1257r.
Konrad głogowski przeprowadził brawurową akcję porwania
Bolesława z zamku w Legnicy. Wolność odzyskał on dopiero po
paru miesiącach, nie wiadomo za jaką cenę. W 1271r. Rogatce
udało się wydrzeć z rąk brata Bolesławiec nad Bobrem.
W latach siedemdziesiątych widać wyraźny spadek aktywności
politycznej Bolesława. Coraz bardziej zaczął oddawać też
władzę w ręce dorastających synów. W 1273r. wydzielił
dzielnicę ze stolicą w Jaworze najstarszemu
potomkowi Henrykowi
V i
wydawało się, że starzejący się książę zrezygnował już
definitywnie z awanturniczej polityki. W 1277r. związał się
jednak sojuszem z królem rzymskim Rudolfem
I Habsburgiem (miała
to być przeciwwaga wobec sojuszu reszty książąt śląskich z
królem Czech Przemysłem
Ottokarem II)
i za jego namową zdecydował się porwać bratanka, Henryka IV
Probusa. Pretekstem było żądanie wydzielenia mu jednej
trzeciej dzielnicy wrocławskiej po zmarłym w 1270r.
najmłodszym bracie Władysławie.
Porwanie udało się i wkrótce ważny jeniec znalazł się na
zamku w Legnicy. Za młodym księciem wrocławskim ujęli się
król czeski oraz książę Głogowa, Henryk
III i
Wielkopolski, Przemysł
II.
Wyprawa koalicji jednak nie powiodła się. Wprawdzie Rogatka
zbiegł z pola bitwy
pod Stolcem,
ale pomimo tego jego syn Henryk V starcie to, z pozoru
przegrane, potrafił wygrać. Wziął też sprzymierzonych wodzów
do niewoli. Spór został zakończony ugodą – Henryk IV
odzyskał wolność w zamian za 1/3 księstwa ze Środą
Śląską.
Był to ostatni sukces księcia. Bolesław II Rogatka zmarł 26
grudnia 1278r. i został pochowany w kościele
dominikanów w Legnicy.
Z małżeństwa z Jadwigą
Anhalcką doczekał
się trzech synów (Henryk
V Brzuchaty, Bolko
I Surowy i Bernard
Zwinny i
czterech córek (Agnieszka żona hrabiego Wirtembergii Ulryka
I,
Jadwiga żona Konrada
II Czerskiego,
Anna ksieni w Trzebnicy i
Elżbieta, od 1268r. żona Ludwiga von Hackeborn). Jadwiga
zmarła w 1259r. i wtedy Bolesław zdecydował się na powtórny
ożenek. Wybór księcia legnickiego padł na córkę władcy Tczewa Sambora, Eufemię.
Małżeństwo to nie było udane. Eufemia miała według jednego z
kronikarzy z powodu nieprawości męża i jawnego współżycia z
kochanką Zofią
von Dyhrn (od
1277r. jego trzeciej żony) pieszo w jednej sukni wrócić na
Pomorze Gdańskie. Eufemia pojawiła się na Śląsku po śmierci
męża, najprawdopodobniej więc wróciła. Z drugiego małżeństwa
Bolesław miał jedną córkę, Katarzynę.
Książę lubował się w rycerskim
życiu, był organizatorem pierwszego turnieju rycerskiego na
ziemiach polskich. Turniej zorganizowano w Lwówku w roku
1243r. Podobno od tamtej pory turnieje odbywały się w
księstwie regularnie, często na legnickim rynku. Bolesław
sam chętnie wykazywał się zręcznością rycerską stając w
szranki z konkurentami. Dwór księcia był także oazą
średniowiecznej kultury, gdyż owe turnieje były znane w
szerokim świecie i ściągały na zamek legnicki wiele barwnych
postaci owych czasów.
Książę jako prawdziwy przedstawiciel dworskiej i rycerskiej
kultury spędzał czas wolny na podróżach konnych po księstwie
w towarzystwie swojego ulubionego pieśniarza Suriana.

|