Elżbieta Wrocławska
Elżbieta wrocławska (ur.
zapewne między 1224r. a 1232r., zm. 16
stycznia 1265r. w Modrzu) – księżniczka śląska, księżna
poznańska z dynastii Piastów.
Córka księcia śląskiego, krakowskiego i
wielkopolskiego Henryka II Pobożnego i Anny Przemyślidki,
córki króla Czech Przemysła Ottokara I. Żona księcia
wielkopolskiego Przemysła I. Matka księcia wielkopolskiego,
krakowskiego i króla Polski Przemysła II.
Henryk II Pobożny
ojciec Elżbiety Wrocławskiej |
Anna Przemyślidka
matka Elżbiety Wrocławskiej |
Przemysł I
mąż Elżbiety Wrocławskiej |
Konstancja
Przemysłówna
córka Elżbiety Wrocławskiej |
Eufrozyna
Przemysłówna
córka Elżbiety Wrocławskiej |
Anna Przemysłówna
córka Elżbiety Wrocławskiej |
Przemysł II
syn Elżbiety Wrocławskiej |
Eufemia
Przemysłówna
córka Elżbiety Wrocławskiej |
Gertruda
Wrocławska
siostra Elżbiety Wrocławskiej |
Konstancja
Wrocławska
siostra Elżbiety Wrocławskiej |
Agnieszka
Wrocławska
siostra Elżbiety Wrocławskiej |
Jadwiga
Wrocławska
siostra Elżbiety Wrocławskiej |
Bolesław II Rogatka
brat Elżbiety Wrocławskiej |
Władysław
Wrocławski
brat Elżbiety Wrocławskiej |
Konrad I Głogowski
brat Elżbiety Wrocławskiej |
Mieszko Lubuski
brat Elżbiety Wrocławskiej |
Henryk III Biały
brat Elżbiety Wrocławskiej |
|
Data urodzenia Elżbiety nie jest znana. Gdy w 1244r.
wychodziła za mąż, miała co najmniej 12 lat i raczej nie
więcej niż 20. Urodziła się zatem najpewniej między 1224r. a
1232r. Genealogia św. Jadwigi wymienia ją na czwartym
miejscu wśród córek Henryka Pobożnego, jednakże w
literaturze uznawana jest za trzecią pod względem
starszeństwa córkę śląskiego księcia. Wśród znanych z
imienia dzieci Henryka Pobożnego i Anny czeskiej umownie
zajmuje piąte miejsce, między Konstancją a Henrykiem III
Białym. Jej imię, które w dolnośląskiej linii Piastów
pojawiło się po raz pierwszy, prawdopodobnie nawiązuje
do Elżbiety, córki króla węgierskiego Andrzeja II i żony
landgrafa Turyngii Ludwika IV, będącej jednocześnie
siostrzenicą babki Henrykówny – Jadwigi Śląskiej. Nadanie
Piastównie tego imienia mogło stanowić jeden z pierwszych
przejawów kultu na ziemiach polskich Elżbiety z Turyngii,
zmarłej w 1231r., a kanonizowanej cztery lata później.
Pochodząca z ok. 1285r. Kronika polska podaje, że
Elżbieta była zakonnicą w klasztorze cysterek w Trzebnicy,
skąd została uprowadzona przez brata Bolesława Rogatkę,
który wydał ją za mąż za księcia wielkopolskiego Przemysła
I. Niektórzy historycy uznali tę relację za wiarygodną.
Według jednego poglądu przesłankami przemawiającymi za jej
prawdziwością są przywileje Przemysła I na rzecz
trzebnickiego zgromadzenia, które można odbierać jako wyraz
ekspiacji, a także – być może jako wynik ślubów Elżbiety po
opuszczeniu klasztoru – wstąpienie do niego jednej z córek.
Źródła jednak nie są zgodne co do okoliczności porwania. Żywot
św. Jadwigi przekazuje, że Bolesław uprowadził z
klasztoru dwie siostry, przy czym wymienia imię tylko jednej
z nich – Agnieszki, natomiast Jan Długosz w swoich Rocznikach podaje,
że Elżbieta nie złożyła ślubów zakonnych. Wobec rozbieżności
źródeł w relacjach o uprowadzeniu Henrykówien przez brata
istnieje w literaturze koncepcja, zgodnie z którą opisy te
są wymysłami wyrosłymi na tle kultu św. Jadwigi. Według
niektórych historyków Elżbieta przebywała w klasztorze
trzebnickim na czas wychowania bez zamiaru zostania
zakonnicą, pozostając pod wpływem prowadzącej świątobliwy
żywot babki Jadwigi Śląskiej.
Ślub Elżbiety i Przemysła I odbył się w 1244r. Małżeństwo to
zostało zawarte z powodów politycznych. Przemysł I,
wykorzystując osłabienie Śląska i śmierć Henryka Pobożnego w
wyniku najazdu mongolskiego w 1241r., podjął akcję
rewindykacji ziem wielkopolskich utraconych przez ojca na
rzecz Henryków śląskich: Henryka Brodatego i Henryka
Pobożnego. W wyniku wojny z ich sukcesorem Bolesławem
Rogatką odzyskał południową Wielkopolskę (1241r.),
Międzyrzecz i Zbąszyń (1242r.), a także ważny strategicznie
Santok (1244r.). Mariaż Przemysła z Elżbietą umacniał ugodę
między zwaśnionymi stronami, a samego księcia
wielkopolskiego zabezpieczał przed odwetem ze strony
Bolesława Rogatki, dzięki czemu mógł skierować się
przeciw Władysławowi opolskiemu, który z postanowienia
Henryka Brodatego sprawował rządy w Rudzie i Kaliszu.
Małżeństwo z Elżbietą nie zapewniło jednak pokoju między
szwagrami, gdyż już w 1246r. doszło do zbrojnego konfliktu
między nimi.
Działalność Elżbiety jako księżnej poznańskiej jest
nieznana. W literaturze można spotkać się z poglądem, że
prawdopodobnie wpłynęła na decyzję męża o ufundowaniu w
1250r. w podpoznańskich Owińskach żeńskiego klasztoru, dokąd
sprowadzono cysterki z Trzebnicy. Tymczasem owiński klasztor
został założony przez Przemysła w 1242r. z inicjatywy
młodszego brata Bolesława Pobożnego.
Mąż Elżbiety urodził się między 5 czerwca 1220r. a 4 czerwca
1221r. Był synem Władysława Odonica i Jadwigi. Po śmierci
ojca w 1239 rządził Wielkopolską przy współudziale brata
Bolesława Pobożnego. W latach 1247r., 1249r. i 1253r. bracia
dokonywali podziału ziem. Przy pierwszym podziale Przemysł
zatrzymał dzielnicę poznańską i gnieźnieńską, przy drugim
poznańską i kaliską. Ostatecznie rządził częścią poznańską,
podczas gdy Bolesław objął część gnieźnieńsko-kaliską. Zmarł
4 czerwca 1257r.
Z małżeństwa z Przemysłem I Elżbieta urodziła cztery
córki: Konstancję (żonę Konrada, margrabiego
brandenburskiego), Eufrozynę (ksieni klasztoru cysterek w
Trzebnicy), Annę (ksieni klasztoru cysterek w Owińskach), Eufemię (klaryskę
wrocławską), a także syna pogrobowca Przemysła, który został
księciem wielkopolskim, krakowskim, pomorskim i wreszcie
królem Polski.
Po śmierci męża Elżbieta zamieszkała w Modrzu niedaleko
Poznania, stanowiącym jej oprawę
wdowią,
gdzie zmarła w piątek po oktawie Objawienia
Pańskiego,
tj. 16 stycznia 1265r. Według Długosza została pochowana w katedrze
poznańskiej.
Przekaz ten, mimo że niewspółczesny, uznawany jest za
wiarygodny. Na jego korzyść przemawiają bowiem: nieduża
odległość miejsca śmierci od katedry, a także wcześniejszy
pochówek w niej Przemysła I. Informując o śmierci Elżbiety,
Długosz scharakteryzował ją jako „kobietę rzadkiej
pobożności i świętości, hojną i życzliwą wobec Kościoła
Bożego i osób duchownych”.
|