Elżbieta Wrocławska

Elżbieta wrocławska (ur. zapewne między 1224r. a 1232r., zm. 16 stycznia 1265r. w Modrzu) – księżniczka śląska, księżna poznańska z dynastii Piastów.

Córka księcia śląskiego, krakowskiego i wielkopolskiego Henryka II Pobożnego i Anny Przemyślidki, córki króla Czech Przemysła Ottokara I. Żona księcia wielkopolskiego Przemysła I. Matka księcia wielkopolskiego, krakowskiego i króla Polski Przemysła II.
 

Henryk II Pobożny
ojciec Elżbiety Wrocławskiej

Anna Przemyślidka
matka Elżbiety Wrocławskiej

Przemysł I
mąż Elżbiety Wrocławskiej

Konstancja
Przemysłówna
córka Elżbiety Wrocławskiej

Eufrozyna
Przemysłówna
córka Elżbiety Wrocławskiej

Anna Przemysłówna
córka Elżbiety Wrocławskiej
Przemysł II
syn Elżbiety Wrocławskiej

Eufemia
Przemysłówna
córka Elżbiety Wrocławskiej

Gertruda
Wrocławska
siostra Elżbiety Wrocławskiej

Konstancja
Wrocławska
siostra Elżbiety Wrocławskiej

Agnieszka
Wrocławska
siostra Elżbiety Wrocławskiej

Jadwiga Wrocławska
siostra Elżbiety Wrocławskiej

Bolesław II Rogatka
brat Elżbiety Wrocławskiej
Władysław
Wrocławski
brat Elżbiety Wrocławskiej

Konrad I Głogowski
brat Elżbiety Wrocławskiej

Mieszko Lubuski
brat Elżbiety Wrocławskiej

Henryk III Biały
brat Elżbiety Wrocławskiej
 


Data urodzenia Elżbiety nie jest znana. Gdy w 1244r. wychodziła za mąż, miała co najmniej 12 lat i raczej nie więcej niż 20. Urodziła się zatem najpewniej między 1224r. a 1232r. Genealogia św. Jadwigi wymienia ją na czwartym miejscu wśród córek Henryka Pobożnego, jednakże w literaturze uznawana jest za trzecią pod względem starszeństwa córkę śląskiego księcia. Wśród znanych z imienia dzieci Henryka Pobożnego i Anny czeskiej umownie zajmuje piąte miejsce, między Konstancją a Henrykiem III Białym. Jej imię, które w dolnośląskiej linii Piastów pojawiło się po raz pierwszy, prawdopodobnie nawiązuje do Elżbiety, córki króla węgierskiego Andrzeja II i żony landgrafa Turyngii Ludwika IV, będącej jednocześnie siostrzenicą babki Henrykówny – Jadwigi Śląskiej. Nadanie Piastównie tego imienia mogło stanowić jeden z pierwszych przejawów kultu na ziemiach polskich Elżbiety z Turyngii, zmarłej w 1231r., a kanonizowanej cztery lata później.

Pochodząca z ok. 1285r. Kronika polska podaje, że Elżbieta była zakonnicą w klasztorze cysterek w Trzebnicy, skąd została uprowadzona przez brata Bolesława Rogatkę, który wydał ją za mąż za księcia wielkopolskiego Przemysła I. Niektórzy historycy uznali tę relację za wiarygodną. Według jednego poglądu przesłankami przemawiającymi za jej prawdziwością są przywileje Przemysła I na rzecz trzebnickiego zgromadzenia, które można odbierać jako wyraz ekspiacji, a także – być może jako wynik ślubów Elżbiety po opuszczeniu klasztoru – wstąpienie do niego jednej z córek. Źródła jednak nie są zgodne co do okoliczności porwania. Żywot św. Jadwigi przekazuje, że Bolesław uprowadził z klasztoru dwie siostry, przy czym wymienia imię tylko jednej z nich – Agnieszki, natomiast Jan Długosz w swoich Rocznikach podaje, że Elżbieta nie złożyła ślubów zakonnych. Wobec rozbieżności źródeł w relacjach o uprowadzeniu Henrykówien przez brata istnieje w literaturze koncepcja, zgodnie z którą opisy te są wymysłami wyrosłymi na tle kultu św. Jadwigi. Według niektórych historyków Elżbieta przebywała w klasztorze trzebnickim na czas wychowania bez zamiaru zostania zakonnicą, pozostając pod wpływem prowadzącej świątobliwy żywot babki Jadwigi Śląskiej.

Ślub Elżbiety i Przemysła I odbył się w 1244r. Małżeństwo to zostało zawarte z powodów politycznych. Przemysł I, wykorzystując osłabienie Śląska i śmierć Henryka Pobożnego w wyniku najazdu mongolskiego w 1241r., podjął akcję rewindykacji ziem wielkopolskich utraconych przez ojca na rzecz Henryków śląskich: Henryka Brodatego i Henryka Pobożnego. W wyniku wojny z ich sukcesorem Bolesławem Rogatką odzyskał południową Wielkopolskę (1241r.), Międzyrzecz i Zbąszyń (1242r.), a także ważny strategicznie Santok (1244r.). Mariaż Przemysła z Elżbietą umacniał ugodę między zwaśnionymi stronami, a samego księcia wielkopolskiego zabezpieczał przed odwetem ze strony Bolesława Rogatki, dzięki czemu mógł skierować się przeciw Władysławowi opolskiemu, który z postanowienia Henryka Brodatego sprawował rządy w Rudzie i Kaliszu. Małżeństwo z Elżbietą nie zapewniło jednak pokoju między szwagrami, gdyż już w 1246r. doszło do zbrojnego konfliktu między nimi.

Działalność Elżbiety jako księżnej poznańskiej jest nieznana. W literaturze można spotkać się z poglądem, że prawdopodobnie wpłynęła na decyzję męża o ufundowaniu w 1250r. w podpoznańskich Owińskach żeńskiego klasztoru, dokąd sprowadzono cysterki z Trzebnicy. Tymczasem owiński klasztor został założony przez Przemysła w 1242r. z inicjatywy młodszego brata Bolesława Pobożnego.

Mąż Elżbiety urodził się między 5 czerwca 1220r. a 4 czerwca 1221r. Był synem Władysława Odonica i Jadwigi. Po śmierci ojca w 1239 rządził Wielkopolską przy współudziale brata Bolesława Pobożnego. W latach 1247r., 1249r. i 1253r. bracia dokonywali podziału ziem. Przy pierwszym podziale Przemysł zatrzymał dzielnicę poznańską i gnieźnieńską, przy drugim poznańską i kaliską. Ostatecznie rządził częścią poznańską, podczas gdy Bolesław objął część gnieźnieńsko-kaliską. Zmarł 4 czerwca 1257r.

Z małżeństwa z Przemysłem I Elżbieta urodziła cztery córki: Konstancję (żonę Konrada, margrabiego brandenburskiego), Eufrozynę (ksieni klasztoru cysterek w Trzebnicy), Annę (ksieni klasztoru cysterek w Owińskach), Eufemię (klaryskę wrocławską), a także syna pogrobowca Przemysła, który został księciem wielkopolskim, krakowskim, pomorskim i wreszcie królem Polski.

Po śmierci męża Elżbieta zamieszkała w 
Modrzu niedaleko Poznania, stanowiącym jej oprawę wdowią, gdzie zmarła w piątek po oktawie Objawienia Pańskiego, tj. 16 stycznia 1265r. Według Długosza została pochowana w katedrze poznańskiej. Przekaz ten, mimo że niewspółczesny, uznawany jest za wiarygodny. Na jego korzyść przemawiają bowiem: nieduża odległość miejsca śmierci od katedry, a także wcześniejszy pochówek w niej Przemysła I. Informując o śmierci Elżbiety, Długosz scharakteryzował ją jako „kobietę rzadkiej pobożności i świętości, hojną i życzliwą wobec Kościoła Bożego i osób duchownych”.