Bolesław I Chrobry
Bolesław I Chrobry
(Wielki) (ur. 967, zm. 17 czerwca 1025) – władca Polski z
dynastii Piastów w latach 992–1025, książę Polski od 992 i
pierwszy koronowany król Polski (od 1025), w latach
1003–1004 także książę Czech jako Bolesław IV.
Był synem Mieszka I, księcia Polski i Dobrawy, czeskiej
księżniczki. Ani miejsce, ani dokładna data urodzenia
Bolesława nie są znane. Objął rządy w 992, wypędzając krótko
potem swoją macochę Odę i przyrodnich braci.

Mieszko I
ojciec Bolesława I
Chrobrego |

Dobrawa
Przemyślidka
matka Bolesława I
Chrobrego |

Sygryda
Storråda
siostra
Bolesława I
Chrobrego |

Władywoj
brat Bolesława I
Chrobrego |

Judyta/Karolda
żona
Bolesława I
Chrobrego |

Bezprym
syn
Bolesława I
Chrobrego |

Emnilda
Słowiańska
żona
Bolesława I
Chrobrego |

Mieszko II
Lambert
syn
Bolesława I
Chrobrego |

Regelinda
córka
Bolesława I
Chrobrego |

Otto
Bolesławowic
syn
Bolesława I
Chrobrego |

N.N. Bolesławówna
córka
Bolesława I
Chrobrego |

N.N. Bolesławówna
córka
Bolesława I
Chrobrego |

Oda Miśnieńska
żona
Bolesława I
Chrobrego |

Matylda Bolesławówna
córka
Bolesława I
Chrobrego |

Przedsława
Włodzimierzówna
nałożnica
Bolesława I
Chrobrego |
|
|
|
Wspierał chrystianizację Polski oraz wyprawy misyjne
Wojciecha Sławnikowica, biskupa praskiego i Brunona z
Kwerfurtu. Męczeńska śmierć tego pierwszego (997) i jego
rychła kanonizacja stały się powodem zorganizowania zjazdu
gnieźnieńskiego (1000), podczas którego utworzono polskie
arcybiskupstwo (metropolię kościelną) w Gnieźnie oraz
biskupstwa w Krakowie, Wrocławiu i Kołobrzegu, a cesarz
Otton III potwierdził niezależność państwa polskiego i jego
władcy.
Po śmierci Ottona III (1002) Bolesław znalazł się w
konflikcie z jego następcą Henrykiem II, prowadząc z nim
długotrwałe wojny o panowanie na Połabiu i Czechach
(1002–1018), zakończone pokojem w Budziszynie (1018) i
oddaniem Polsce Milska i Łużyc. Około roku 1003 Chrobry
przyłączył do swojego państwa również Morawy, dzięki czemu
Polska uzyskała kontrolę Bramy Morawskiej i dostęp do
Dunaju.
W 1018 Bolesław I wyprawił się na Ruś i zdobył jej stolicę
Kijów, osadzając na ruskim tronie swojego zięcia Światopełka
I i zabierając stamtąd duże łupy. W drodze powrotnej z
Kijowa odzyskał dla państwa polskiego utracone w 981 roku
strategiczne Grody Czerwieńskie, ważny punkt na skrzyżowaniu
szlaków handlowych.
Przez ostatnie lata współrządził ze swoim synem Mieszkiem II
Lambertem. Tuż przed śmiercią (1025), koronował się na
pierwszego króla Polski.
Przydomek Chrobry został mu nadany za czasów panowania jego
syna, Mieszka II, i oznacza człowieka mężnego, dzielnego i
odważnego, później był także określany przydomkiem Wielki.
W 973 roku zdecydowano o wysłaniu Bolesława do Niemiec jako
osoby gwarantującej postanowienia zjazdu w Kwedlinburgu (czy
tak się w istocie stało jest kwestią dyskusyjną).
W 984 jego ojciec Mieszko I zaaranżował małżeństwo Bolesława
z córką margrabiego Miśni Rygdaga. Prawdopodobnie po
zawarciu małżeństwa Bolesław objął władzę nad Małopolską.
Rok później odprawił on swoją żonę (po śmierci jej ojca),
lecz zachował władzę w Małopolsce, a następnie,
prawdopodobnie z inspiracji księcia czeskiego Bolesława II,
ponownie się ożenił. W literaturze pojawiła się także
teoria, że Bolesław mógł panować wówczas w Małopolsce z
czeskiego nadania i przyjmując to założenie dopiero po
śmierci księcia czeskiego (999) włączył ją do państwa
polskiego. Przy założeniu jednak, że Małopolska została
zajęta już za Mieszka I do roku 990, Bolesław rządził w niej
z nadania swojego ojca, a jego terytorium nie zostało
włączone bezpośrednio do Polski. Uważa się, że ojciec nie
uwzględnił go w dokumencie Dagome iudex (nie występuje w
zachowanym regeście). Może to oznaczać wydziedziczenie
kosztem przyrodnich braci z drugiego małżeństwa, młodego
Mieszka i Lamberta, jednak w ówczesnej rzeczywistości takie
posunięcie względem pierworodnego syna nie wydaje się
prawdopodobne. Można więc wnioskować, że Dagome Iudex objął
najlepiej ukształtowany rdzeń państwa Mieszka I (tzw.
państwo gnieźnieńskie, czyli rdzenne ziemie Polan i
najpełniej zintegrowane z nimi tereny) i przeznaczył go do
podziału bądź współrządów synów Ody, a za dziedzictwo
Bolesława uznał wydzieloną Małopolskę.
Po śmierci Mieszka I (25 maja 992), Bolesław w nieznanych
okolicznościach szybko przejął władzę nad całym krajem, a
następnie wygnał macochę i swoich przyrodnich braci. Już w
czerwcu był w pełni samodzielnym władcą (Niemcy poprosili go
o posiłki wojskowe). To wskazuje, że Bolesław Chrobry był
obecny przy umierającym ojcu i wówczas Mieszko wyraził zgodę
na takie rozwiązanie.
Dążąc do ekspansji na tereny Prusów, popierał misje
chrystianizacyjne, między innymi misję wygnanego biskupa
Pragi Wojciecha z rodu Sławnikowiców, która miała miejsce w
997 roku. Gdy Wojciech został zabity, Chrobry wykupił jego
zwłoki za równą wadze jego ciała ilość złota i złożył je w
kościele w Gnieźnie. Kanonizacja Wojciecha w 999 roku miała
ogromne znaczenie prestiżowe dla polskiego Kościoła oraz dla
Bolesława, który wkrótce wykorzystał je politycznie
doprowadzając do powstania archidiecezji w Gnieźnie, która
była niezależna od metropolii niemieckich (w przeciwieństwie
do Pragi, która podlegała Moguncji).
W pielgrzymce do grobu świętego Wojciecha i w celu
pozyskania Chrobrego do swych idei uniwersalistycznego
cesarstwa przybył do Gniezna w roku 1000 cesarz Otton III.
Podczas zjazdu gnieźnieńskiego utworzono niezależną polską
organizację kościelną z metropolią w Gnieźnie i biskupstwami
w Krakowie, Kołobrzegu i Wrocławiu. Arcybiskupem
gnieźnieńskim został brat św. Wojciecha, Radzim-Gaudenty.
Biskup poznański Unger został dożywotnio wyłączony spod
zwierzchności Gniezna – biskupstwo misyjne w Poznaniu
powstało bowiem już w 968 roku. Najważniejszym aktem
dokonanym podczas zjazdu gnieźnieńskiego była jednak
symboliczna koronacja Bolesława Chrobrego na króla, dokonana
poprzez nałożenie na jego skronie diademu cesarskiego. Nie
została ona nigdy jednoznacznie potwierdzona, jednak dowodem
mogą być monety datowane na najpóźniej 1020 rok z
wizerunkiem Bolesława i napisem rex (łac. król). W ten
sposób Chrobry otrzymał prerogatywy (uprawnienia) królewskie
(m.in. prawo inwestytury biskupów). Niektórzy historycy
uważają nawet, iż Otton uznał Bolesława Chrobrego za swojego
drugiego następcę na tronie cesarskim (po margrabim Miśni
Ekkehardzie). Wiążą oni z tym interwencję Bolesława w
Niemczech w 1002. Według nich, po zamordowaniu margrabiego
przez jego przeciwników, polski władca chciał się upomnieć o
tron rzymsko-niemiecki. Obie te kwestie wciąż budzą gorące
dyskusje. Oprócz tego Chrobry został również uznany
przyjacielem Świętego Cesarstwa Rzymskiego i bratem
cesarskim, co stanowiło najwyższą możliwą godność w
ówczesnym ceremoniale. W trakcie owych uroczystości
nastąpiła wymiana darów. Ponadto Polska uniezależniła się od
Niemiec (została zwolniona z płacenia trybutu). Otton III
podarował Chrobremu kopię włóczni św. Maurycego i relikwię
gwoździa z Krzyża Pańskiego, a w zamian otrzymał ramię św.
Wojciecha (zachowane do dziś) i 300 zbrojnych. Według
francuskiego kronikarza Ademara z Chabannes (zm. 1034),
Bolesław miał towarzyszyć Ottonowi III do Akwizgranu i tam
otrzymać złoty tron Karola Wielkiego, którego grób w tym
czasie Otton III kazał odnaleźć i otworzyć.
Dobre relacje z zachodnim sąsiadem załamały się po
niespodziewanej śmierci młodego cesarza w 1002 roku.
Bolesław wykorzystał wewnętrzne walki w Rzeszy i zajął ważny
rejon przedpola Odry: Miśnię, Milsko i Łużyce. Kiedy władzę
w Niemczech ostatecznie przejął Henryk II, zaakceptował on
zdobycze Chrobrego, przekazując mu je na zasadzie lenna.
Jedynie Miśnię oddał we władanie sprzymierzonemu z księciem
polskim margrabiemu Guncelinowi. Relacje zostały unormowane,
jednak zorganizowanie nieudanego zamachu na życie Bolesława
przywróciło ryzyko konfliktu. Do wojny nie doszło, a książę
Polski przystąpił do interwencji w Czechach, gdzie w roku
1003 zmarł książę Władywoj. Chrobry na tronie osadził
wcześniej wygnanego Bolesława III Rudego. Prawdopodobnie na
prośby opozycji czeskiej w tym samym roku raz jeszcze
wmieszał się w sprawy czeskie – oślepił Bolesława Rudego, a
następnie sam objął tron w Pradze i ogłosił się księciem
Czech, nie chciał jednak złożyć hołdu królowi niemieckiemu,
jak zwykli to byli czynić władcy czescy. Stało się to m.in.
pretekstem Niemiec do wojny z Polską.
W 1002 Chrobry sam rozpoczął wojnę, atakując Miśnię. Henryk
odpowiedział wyprawą zbrojną w roku następnym. Pierwsza
ofensywa nie odniosła skutku, ale już w 1004 władca Rzeszy
zaatakował Czechy i obalił władzę Bolesława w tym państwie.
Przy Polsce pozostały Morawy i Słowacja. Następnie Henryk w
1005 zdobył Milsko, a nawet dotarł ze swoimi wojskami aż pod
Poznań. Wtedy też zawarto układ pokojowy, na mocy którego
Bolesław prawdopodobnie zrzekł się Milska i Łużyc. Henryk
wkrótce wypowiedział rozejm, w efekcie czego Bolesław
Chrobry w 1007 najechał ziemie arcybiskupstwa
magdeburskiego. Następnie bez większych problemów odzyskał
Budziszyn. Kontrofensywa Henryka ruszyła dopiero w 1010, nie
przyniosła jednak żadnych skutków poza lokalnymi
zniszczeniami na Śląsku. W 1012 zawarto pokój na pięć lat.
Wykorzystując wojnę polsko-niemiecką, zapewne w 1007 roku,
od Polski uniezależniło się Pomorze Zachodnie. Bolesław
złamał jego postanowienia i na nowo rozgorzały walki, jednak
mimo to w 1013 doszło do porozumienia w Merseburgu –
Bolesław Chrobry uzyskał Milsko i Łużyce w lenno, a w zamian
zobowiązał się do posiłków wojskowych dla Henryka II,
podczas wyprawy do Rzymu. W 1015 ponownie wybuchła wojna
między cesarzem i Bolesławem Chrobrym. Polski władca odmówił
wsparcia wyprawy Henryka do Italii, a także podjął próby
spiskowania przeciw niemu z księciem czeskim. Doprowadziło
to do cesarskiej interwencji w Polsce, która jednak
zakończyła się niepowodzeniem. Henryk II, sprzymierzywszy
się z księciem ruskim Jarosławem Mądrym, zaatakował
Bolesława raz jeszcze w 1017 – ponownie nie odnosząc
sukcesu. Również Jarosław Mądry nic nie zawojował. W 1018
zawarto ostatecznie pokój w Budziszynie. Zwycięzcą konfliktu
okazał się Bolesław, który zachował Milsko i Łużyce, już nie
jako lenno, ale swoją własność, oraz uzyskał także od
cesarza pomoc zbrojną w wyprawie na Kijów.
W 1018 roku Bolesław Chrobry zorganizował wyprawę, aby
przywrócić na tron kijowski swego zięcia Świętopełka.
Zakończyła się ona pełnym powodzeniem. Po zwycięskiej bitwie
pod Wołyniem (22 lipca), zajął Kijów (14 sierpnia). W drodze
powrotnej przyłączył utracone w 981 Grody Czerwieńskie.
Świętopełk jednak nie utrzymał się na tronie, zrzucił go
Jarosław Mądry. Świętopełk został wygnany z Rusi i poprosił
o ponowną pomoc swojego teścia Bolesława Chrobrego, który mu
już jej nie udzielił (dwukrotne zrzucenie Świętopełka z
tronu świadczyło o jego nieudolności). Chrobry poparł
Jarosława Mądrego jako godnego władcę i podpisał z nim pakt
o nieagresji.
Trwa spór co do daty koronacji. Niektórzy historycy uważają,
że Chrobry od 1000 roku starał się o papieską zgodę na
koronację, potwierdzającą akt dokonany podczas zjazdu
gnieźnieńskiego. Niezależne źródła proweniencji niemieckiej
jednoznacznie potwierdzają, że Bolesław, korzystając z
krótkiego bezkrólewia w Niemczech po śmierci Henryka II,
kazał się koronować w 1025 roku (dokładna data ani miejsce
nie jest znane). Inni uważają (Johannes Fried) iż w 1025
dokonano tylko odnowienia koronacji z roku 1000 (tzw.
srebrna, koronacje wielokrotne są spotykane w tym czasie).
Przeciwko temu poglądowi protestuje Jerzy Wyrozumski, który
zaznacza, że w świetle tekstu z epitafium władcy, jak
również według późniejszej polskiej tradycji, symboliczny
akt włożenia diademu cesarskiego na głowę polskiego władcy
przez Ottona III w 1000 roku nie był przez współczesnych
uznawany za jakikolwiek ekwiwalent koronacji. Nie wyklucza
to wspomnianego wcześniej faktu, że polski książę starał się
uzyskać koronę wkrótce po zjeździe, niemniej starania te
zakończyły się niepowodzeniem ze względu na śmierć
przychylnych Bolesławowi zarówno cesarza, jak i papieża.
Istnieją również podania, że korona pierwotnie przeznaczona
dla polskiego władcy trafiła ostatecznie na Węgry, gdzie
spoczęła na skroniach tamtejszego władcy Stefana I.
Niezależnie od rozważanych wyżej wątpliwości, Bolesław
Chrobry zmarł wkrótce po koronacji z 1025 (1024), a rządy
objął jego syn Mieszko II Lambert.
Stąd przyjmuje się, że Chrobry otrzymał zgodę na koronację
od papieża Jana XIX (nieprzychylne komentarze z terenu
Niemiec, a brak komentarzy ze strony papiestwa). Stanisław
Zakrzewski wysunął koncepcję, iż na koronację nieformalnie
zgodził się Konrad II salicki, a papiestwo dopiero
zaakceptowało ten fakt, za czym przemawiać mogą zdaniem
Jarosława Sochackiego i inne fakty:
- zgoda Konrada na zachowanie godności królewskiej przez
Mieszka II;
- porozumienie z cesarstwem rządzących Rzymem hrabiów
Tuskulańskich (1012–1046);
- współdziałanie cesarstwa i papiestwa w rozdawnictwie
koron;
- poselstwa Chrobrego do papiestwa tylko w latach 1003–1014
Miejscem spoczynku króla (według kronikarza Jana Długosza,
części historyków i archeologów i dawnej tradycji) została
katedra poznańska. W XIV wieku król Kazimierz Wielki
ufundował w tej świątyni gotycki sarkofag, do którego
przeniesiono szczątki Bolesława Chrobrego. Sarkofag został
częściowo zniszczony w 1772 podczas pożaru katedry, a
doszczętnie kilka lat później (1790) na skutek zawalenia
wieży południowej. Wówczas szczątki Bolesława Chrobrego
przeniesiono do kapitularza, skąd 3 fragmenty kości króla
zostały przez kapitułę poznańską ofiarowane Tadeuszowi
Czackiemu (w 1801 roku, na jego prośbę). Czacki jeden z
fragmentów czaszki Chrobrego umieścił w swojej siedzibie
rodowej (w mauzoleum) w Porycku, pozostałe dwa w postaci
kręgów szyjnych podarował księżnej Izabeli Czartoryskiej do
nowo powołanego polskiego muzeum w Puławach.
W 1938 Instytut Prehistoryczny Uniwersytetu Poznańskiego pod
kierunkiem prof. Kostrzewskiego prowadził badania
poszukiwawcze grobu B. Chrobrego na terenie Ostrowa
Tumskiego w Poznaniu. Po wielu historycznych zawirowaniach
miejscem pochówku króla Bolesława Chrobrego pozostała
ostatecznie katedra poznańska, a dokładnie Złota Kaplica
wewnątrz tej świątyni.
Znana jest treść epitafium, które w części lub w całości
znajdowało się na pierwotnym nagrobku króla; jest ono też
jednym z pierwszych źródeł (datowane na okres tuż po śmierci
Chrobrego, prawdopodobnie za rządów Mieszka II), podających
przydomek Bolesława (późniejszy Gall Anonim zatytułuje
rozdział 6 swojej Kroniki polskiej Bolezlavus qui dicebatur
Gloriosus seu Chrabri).

|