Siemowit IV
Siemowit IV (Ziemowit) (ur. ok. 1352, zm. styczeń 1426) –
syn Siemowita III, od 1373/1374 w Rawie, od 1381r. w wyniku
podziału, książę na Rawie, Płocku, Sochaczewie, Gostyninie,
Płońsku i Wiźnie, od 1386r. dziedziczny lennik Polski, od
1388r. w Bełzie, strata ziemi wiskiej w latach 1382-1401,
strata Zawkrza w latach 1384-1399 i 1407-1411, strata
Płońska w latach 1384-1399 na rzecz zakonu krzyżackiego.
Siemowit III
ojciec
Siemowita IV |
Eufemia Opawska
matka
Siemowita IV |
Aleksandra
Olgierdówna
żona
Siemowita IV |
Władysław I Płocki
syn Siemowita IV |
Cymbarka
córka Siemowita IV |
Kazimierz II Bełski
syn Siemowita IV |
Trojden II
syn Siemowita IV |
Aleksandra
córka Siemowita IV |
Aleksander
syn Siemowita IV |
Jadwiga
córka Siemowita IV |
Siemowit V
syn Siemowita IV |
Eufemia
córka Siemowita IV |
Amelia
córka Siemowita IV |
Anna
córka Siemowita IV |
Maria
córka Siemowita IV |
Katarzyna
córka Siemowita IV |
Janusz I Starszy
brat Siemowita IV |
Anna
siostra Siemowita IV |
Eufemia
siostra Siemowita IV |
Małgorzata
siostra Siemowita IV |
|
|
|
|
Siemowit IV był drugim pod
względem starszeństwa synem księcia mazowieckiego Siemowita
III i jego pierwszej żony Eufemii opawskiej. Własną
dzielnicę Siemowit IV otrzymał jeszcze za życia ojca na
przełomie 1373 i 1374 r. – był to okręg Rawy Mazowieckiej.
Właściwy dział – ziemię rawską, płocką, sochaczewską,
gostynińską, płońską i wiską książę otrzymał zaś dopiero w
testamencie zmarłego 16 czerwca 1381 r. Siemowita III.
Książę płocki wybrał w przeciwieństwie do starszego brata
Janusza politykę konfrontacji z Polską – zwłaszcza, że
ewentualny zysk w postaci korony królewskiej był wart nawet
ryzyka wojny. Objęcie przez Siemowita własnego działu w 1381
r. zbiegło się ze śmiercią rok później króla Polski z
dynastii Andegawenów Ludwika Węgierskiego, co spowodowało
pojawienie się – głównie wśród wielkopolskich i kujawskich
(skupionych wokół potężnego Bartosza z Odolanowa) rodów
rycerskich kandydatury mazowieckiego Piasta. Problem tkwił
jednak w tym, że na mocy wcześniejszych ustaleń popieranych
przez Małopolan tron polski mieli przejąć córka Ludwika –
królewna Maria wraz z mężem Zygmuntem Luksemburczykiem.
Siemowit nie czekając na rozstrzygnięcia w Polsce w styczniu
1383 r. wkroczył na czele oddziałów mazowieckich do
Wielkopolski korzystając z panującej tam wojny Grzymalitów z
Nałęczami.
Tymczasem niespodziewanie w Budzie wdowa po Ludwiku –
Elżbieta Bośniaczka postanowiła zmienić decyzję zmarłego
męża i przeznaczyć koronę polską młodszej córce Jadwidze.
Decyzja ta spowodowała, że u stronników mazowieckiego Piasta
powstał projekt wydania niezamężnej, młodocianej królewny
(pomimo że była ona zaręczona wcześniej z Wilhelmem
Habsburgiem) za Siemowita IV. Fakt takowy spowodowałby
pogodzenie legitymistów stojących na straży praw dynastii
andegaweńskiej ze zwolennikami księcia mazowieckiego.
Pierwszym krokiem do realizacji śmiałego planu było
wyniesienie Siemowita na tron królewski. W tym celu na
zjeździe możnych i szlachty w Sieradzu 28 marca 1383 jeden z
czołowych zwolenników Siemowita arcybiskup gnieźnieński
Bodzanta zaproponował kandydaturę księcia mazowieckiego na
króla. Propozycja ta zgodnie z planem zyskała powszechną
akceptację i tylko dzięki śmiałej interwencji kasztelana
wojnickiego Jana z Tęczyna (syna wojewody krakowskiego
Andrzeja z Tęczyna), który poradził wstrzymać się ze
wszelkimi decyzjami aż do czasu przyjazdu Jadwigi do Polski,
pomysł przepadł. Sprzeciw Małopolan wobec kandydatury Piasta
wiązał się zapewne z faktem obawy przed wzrostem roli
Wielkopolan pod panowaniem Siemowita. Innym argumentem
przeciw był rodzący się właśnie pomysł unii z Litwą.
Brak formalnej zgody ze strony możnych nie zniechęcił
Siemowita, który postanowił działać siłą. Książę podjął
mianowicie, zapewne za wiedzą i zgodą arcybiskupa próbę
porwania i poślubienia Jadwigi, by przez ten desperacki krok
zdobyć koronę. Panowie małopolscy dowiedzieli się o tym
zamyśle i zamknęli Wawel przed ludźmi Bodzanty, wśród
których ukrywał się Siemowit. Ostrzeżono też królewnę, która
została na dworze matki, do czasu uspokojenia umysłów.
Mimo klęski ambitnych planów, książę mazowiecki kontynuował
polityką zmierzającą do opanowania tronu krakowskiego. W tym
też celu, po spaleniu majątku swoich przeciwników
politycznych w Książu Siemowit udał się ponownie do
Sieradza, gdzie część szlachty obwołała go królem. Tym razem
jednak na zjeździe zabrakło najważniejszych decydentów, z
tego też powodu książę zrezygnował z natychmiastowej
koronacji, próbując podporządkować sobie kraj siłą.
Chaotycznie prowadzona kampania i nieudane oblężenie Kalisza
(Siemowit zdołał opanować tylko Kujawy) skutecznie
zniechęciła część jego zwolenników, co zmusiło go do
podpisania 29 września 1383 r. rozejmu.
Zawieszenie broni lepiej wykorzystała strona polska, która
ściągnęła do kraju węgierskie oddziały posiłkowe pod
osobistym dowództwem Zygmunta Luksemburskiego. Śmiały atak
połączonych sił węgiersko-polskich spowodował, że Siemowit
zrezygnował z dalszej walki, tym bardziej, że również brat
Janusz opowiedział się wtedy ostatecznie za uznaniem
sukcesji Jadwigi.
Klęska na Mazowszu ostatecznie przekonała topniejące w
błyskawicznym tempie szeregi zwolenników Siemowita IV, że
koncepcja wyniesienia jego na króla straciła szansę
realizacji. Wobec tego i w związku z ostatecznym odrzuceniem
w październiku 1384 przez możnych małopolskich propozycji
małżeńskich Siemowita, książę mazowiecki przyjął inną
taktykę – próbując, wobec niemożności zdobycia korony,
zdobyć jak najwięcej dla siebie.
Tym razem walki toczyły się pomyślnie dla Siemowita, który
przed końcem 1384 r. opanował Łęczycę. Książę mazowiecki
zdawał sobie sprawę, że wobec potęgi Polski sprzymierzonej z
Litwą wobec planowanej unii w Krewie, jego siły są za
szczupłe. W końcu zdecydował się na rokowania pokojowe z
Jadwigą uwieńczone sukcesem 12 grudnia 1385. Pokój był
korzystny dla księcia mazowieckiego. Siemowit IV zobowiązał
się w nim do zwrotu wszystkich dzierżonych dóbr królewskich
w zamian za ogromną sumę 10 000 kop groszy praskich. Ponadto
Siemowit rezygnował z pretensji do korony polskiej i
zobowiązał się złożyć hołd lenny królowi polskiemu, za co
miał otrzymać posiadłość lenną na Rusi Halickiej (księstwo
bełskie) (uroczyste nadanie lenna nastąpiło w 1388 r.), wraz
z ręką siostry Jagiełły – Aleksandrą (Olgą).
Świadectwem ostatecznej rezygnacji Siemowita ze swoich
ambitnych planów był udział księcia w uroczystości chrztu, a
następnie zaślubin z Jadwigą i koronacji Władysława Jagiełły
w Krakowie. Po tych uroczystościach Siemowit złożył na ręce
pary monarszej hołd lenny. Następnie książę udał się z parą
królewską do Wilna, gdzie uczestniczył w procesie
chrystianizacji Litwy.
Po ostatecznym przyznaniu się Siemowita do klęski swoich
ambitnych planów zdobycia korony polskiej i złożeniu
polskiemu królowi hołdu lennego sytuacja polityczna Mazowsza
uległa znacznemu pogorszeniu. Dotąd jako władca niezależny
mógł skutecznie lawirować pomiędzy Polską, Litwą i Zakonem.
Teraz jako lennik był jednoznacznie postrzegany jako
sojusznik polskiego monarchy. Nie przeszkadzało to jednak
Krzyżakom próbować skłonić księcia do opowiedzenia się w
pogłębiającym się konflikcie z Polską po swojej stronie. W
tym celu udzielali oni potrzebującemu ciągle pieniędzy
Siemowitowi chętnie pożyczek. Zresztą nie bez zysku, gdyż
pieniądze książę otrzymywał pod zastaw ziemi wiskiej (lata
1382-1401), płońskiej (w latach 1384-1399) i Zawkrza (w
latach 1384-1399 i 1407-1411).
Wobec narastających zadrażnień między Polską i zakonem
krzyżackim Siemowit IV usiłował wyciągnąć jak największe
korzyści narzucając się z propozycją pośrednictwa. Także po
wybuchu w 1409 r. wielkiej wojny Polski z Krzyżakami postawa
księcia płockiego nie była jednoznaczna – próbował on
mianowicie skontaktować się z nieprzychylnym Polsce
Zygmuntem Luksemburczykiem, by wspólnie wymóc na skłóconych
sąsiadach utrzymanie pokoju. Wobec fiaska próby kompromisu
Siemowit wysłał ostatecznie swoje oddziały pod Grunwald,
lecz jego udział w kampanii był tylko symboliczny. O fakcie
próby zachowania przyjaznych stosunków z Krzyżakami świadczy
zwrot zakonowi, jeszcze podczas trwania kampanii, zamków
zdobytych przez Polaków, a oddanych mu w dzierżawę przez
króla Władysława Jagiełłę, oraz spłatę sum zastawnych za
Zawkrze, pomimo tego że pokój toruński zwalniał księcia
mazowieckiego z tego obowiązku. Podpisał pokój toruński
(1411) roku.
Mimo oficjalnej podległości Polsce Siemowit IV starał się
prowadzić niezależną politykę zagraniczną. Wyrażało się to
m.in. w częstych kontaktach z królem węgierskim Zygmuntem,
który chcąc przeciągnąć polskiego wasala na swoją stronę
nadał księciu bogate prebendy biskupstwa w Veszprem i inne
posiadłości porozrzucane po Węgrzech.
Stosunki z Polską, mimo chwilowych zadrażnień spowodowanych
zbyt samodzielną polityką Siemowita (do tego dochodziły
oskarżenia psucia polskiej monety) układały się poprawnie.
Przez Mazowsze bez przeszkód podążały oddziały polskie w
kolejnych kampaniach z zakonem, choć swoje własne wojska
mimo formalnego obowiązku książę wysyłał na pomoc Polski
sporadycznie. W miarę dobre kontakty Siemowita z Władysławem
Jagiełłą zaowocowały opieką polskiego króla nad rodziną
księcia mazowieckiego, o czym świadczy wydanie za mąż córek
księcia zgodnie z polską racją stanu. Dzięki pomocy Jagiełły
świetną karierę kościelną mógł rozpocząć także syn Siemowita
– Aleksander.
W polityce wewnętrznej Siemowit IV kontynuował przebudowę
gospodarczą księstwa zaczętą jeszcze przez Siemowita III. W
tym też celu wydał statuty dotychczasowego prawa
zwyczajowego, licznie lokował na prawie niemieckim miasta
oraz propagował kolonizację ze strony szlachty mazowieckiej
podległego mu księstwa bełskiego.
Był sygnatariuszem pokoju mełneńskiego 1422 roku.
Po 1420 r. Siemowit IV z powodu postępującej ślepoty coraz
bardziej oddawał rządy w dzielnicy swoim dorosłym synom. Pod
koniec życia w 1425 r. książę wdał się w spór (za
pośrednictwem Stanisława Pawłowskiego) z królem Polski o
kwestię podległości księstwa Koronie. Krok ten nie przyniósł
Mazowszu niczego dobrego, a tylko zmusił synów księcia
Siemowita V i Kazimierza II do upokarzającego hołdu lennego.
Z małżeństwa z księżniczką litewską Aleksandrą Olgierdówną
Siemowit IV doczekał się pięciu synów: Siemowita V,
Kazimierza II, Trojdena II, Władysława I i Aleksandra oraz
siedem córek: Jadwigi (żony Jana z Gary, barona
węgierskiego) Cymbarki (żony Ernesta Żelaznego z rodu
Habsburgów), Eufemii (żony Bolesława I cieszyńskiego),
Amelii (żony Wilhelma II Bogatego landgrafa Turyngii i
margrabiego Miśni), Anny, Marii (żony Bogusława IX
słupskiego), Katarzyny (żony Michajłuszki, syna wielkiego
księcia litewskiego Zygmunta Kiejstutowicza) oraz
Aleksandry.
Siemowit IV zmarł w styczniu 1426 r. w Gostyninie i został
pochowany w nekropolii mazowieckich Piastów w katedrze
płockiej.
|