Stanisław
August Poniatowski
Stanisław II August, urodzony
jako Stanisław Antoni Poniatowski herbu Ciołek (ur. 17
stycznia 1732r. w Wołczynie, zm. 1 lutego?/12 lutego 1798r.
w Petersburgu) – król Polski w latach 1764–1795, ostatni
władca Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Stanisław Poniatowski
ojciec Stanisława Augusta
Poniatowskiego |
Konstancja z Czartoryskich Poniatowska
matka Stanisława Augusta
Poniatowskiego |
Elżbieta Grabowska
żona Stanisława Augusta
Poniatowskiego |
Izabela
Grabowska
córka
Stanisława Augusta
Poniatowskiego |
Kazimierz
Grabowski
syn
Stanisława Augusta
Poniatowskiego |
Stanisław
Grabowski
syn
Stanisława Augusta
Poniatowskiego |
Kazimierz Poniatowski
brat Stanisława Augusta
Poniatowskiego |
Andrzej Poniatowski
brat Stanisława Augusta
Poniatowskiego |
Michał Jerzy Poniatowski
brat Stanisława Augusta
Poniatowskiego |
Aleksander Poniatowski
brat Stanisława Augusta
Poniatowskiego |
Franciszek Poniatowski
brat Stanisława Augusta
Poniatowskiego |
Ludwika Maria Poniatowska
siostra Stanisława Augusta
Poniatowskiego |
Izabella Poniatowska
siostra Stanisława Augusta
Poniatowskiego |
Izabela Fleming Czartoryska
konkubina Stanisława Augusta
Poniatowskiego |
Maria Anna Wirtemberska
córka Stanisława Augusta
Poniatowskiego |
Magdalena Agnieszka Sapieżyna
konkubina Stanisława Augusta
Poniatowskiego |
Konstancja Żwanowa
córka Stanisława Augusta
Poniatowskiego |
Michał Cichocki
syn Stanisława Augusta
Poniatowskiego |
Ocena jego panowania pozostaje
przedmiotem sporów. Doceniany jako inicjator i współautor
reform ustrojowych przeprowadzonych przez Sejm Czteroletni,
jeden z głównych autorów Konstytucji 3 maja oraz jako
mecenas nauki i sztuki, Stanisław August był równocześnie
krytykowany jako król wybrany na tron polski dzięki poparciu
cesarzowej Imperium Rosyjskiego Katarzyny II, oraz za to, że
nie zdołał zapobiec rozbiorom Rzeczypospolitej i przystąpił
do konfederacji targowickiej.
Od 1755 był stolnikiem wielkim litewskim, a następnie w
latach 1756–1764 starostą przemyskim. W latach 1755–1758,
przebywając na dworze petersburskim, nawiązał romans z
księżną Katarzyną Aleksiejewną, przyszłą cesarzową Rosji.
Związany z Familią Czartoryskich, stał się jej kandydatem na
króla Polski po śmierci Augusta III. Z osobistym poparciem
Katarzyny II i przy wojskowej interwencji Rosji został
wybrany na króla na sejmie elekcyjnym w 1764. Wbrew
oczekiwaniom cesarzowej, usiłował zmodernizować i wzmocnić
znajdującą się w trudnej sytuacji politycznej
Rzeczpospolitą. Rozpoczął realizację programu Familii, czyli
wzmocnienia władzy królewskiej i reformy ustroju państwa. W
1765 założył w Warszawie Szkołę Rycerską mającą kształcić
przyszłych kadetów. Formował stałą polską służbę
dyplomatyczną. Jego wysiłki reformatorskie spotkały się z
opozycją zewnętrzną ze strony Prus, Imperium Habsburgów i
Imperium Rosyjskiego, w których interesie leżało utrzymanie
słabej pozycji Rzeczypospolitej; a także z opozycją
wewnętrzną, głównie w kręgach konserwatywnej magnaterii.
Reformatorskie działania króla doprowadziły do interwencji
Rosji, rzekomo w obronie ustroju Rzeczypospolitej i praw
dysydentów. W odpowiedzi na wkroczenie wojsk rosyjskich
zawiązała się antykrólewska i antyrosyjska konfederacja w
Barze (1768–1772), co nasiliło kryzys w państwie.
Następstwem klęski konfederacji był I rozbiór Polski w 1772.
Od wstąpienia na tron Stanisław August podejmował starania w
celu wzmocnienia polskiej kultury. W 1765 założył w
Warszawie Teatr Narodowy. W tym samym roku powstało przy
jego patronacie czasopismo Monitor. Od około 1770 król
organizował „obiady czwartkowe”. Na jego wniosek w 1773
została powołana Komisja Edukacji Narodowej. Król założył
też zespół pałacowo-ogrodowy w Łazienkach. Sytuacja króla
była trudna, bo już w pierwszych latach panowania utracił
poparcie Czartoryskich, zaś opozycja szlachecka nie osłabła.
Kolejne sejmy, nieobradujące pod węzłem konfederacji (jak
pierwsze za panowania króla), nie dawały nadziei na reformy
ustrojowe. Od sejmu w 1776 aż do 1788 żaden sejm nie działał
pod węzłem konfederacji. W ostatniej części panowania
Stanisława Augusta, w latach 1788–1792, Sejm Czteroletni
dokonał istotnych reform ustrojowych. Rosja, skupiona na
wojnie z Turcją, zachęcona przez króla propozycją
antytureckiego sojuszu, zgodziła się na obradowanie sejmu
pod węzłem konfederacji i przeprowadzenie częściowych
reform, głównie wojska. W sejmie dominowała orientacja
pruska, do której król się przychylił. Efektem tego było
uzyskanie poparcia sejmu i sojusz z Prusami w roku 1790.
Sejm nie rozwiązał się, a jedynie dokooptował dodatkowych
posłów, co dodatkowo wzmocniło stronnictwo reformatorskie.
Efektem tego było uchwalenie Konstytucji 3 maja 1791, której
król był jednym z głównych autorów.
Opozycja szlachecka, poparta przez Rosję, zawiązała w maju
1792 konfederację w Targowicy. Po wkroczeniu wojsk
rosyjskich wybuchła wojna w obronie Konstytucji. Mimo
umiarkowanych sukcesów nowej, powiększonej armii
królewskiej, król niewierzący w szanse dalszego oporu i
rozczarowany brakiem reakcji ze strony Prus, skapitulował i
przystąpił do Targowicy. W 1793 wziął udział w sejmie
grodzieńskim, który cofnął reformy Sejmu Czteroletniego i
uchwalił II rozbiór Polski. Król nie odegrał istotnej roli w
insurekcji kościuszkowskiej, do której przyłączył się, mimo
że był jej niechętny. Po zawarciu III rozbioru (1795),
oznaczającego koniec istnienia Rzeczypospolitej, król
opuścił Warszawę i udał się do Grodna, pod opiekę i nadzór
namiestnika rosyjskiego, po czym abdykował 25 listopada 1795
na rzecz Rosji. Ostatnie lata życia spędził na wygnaniu w
Petersburgu. Zmarł 12 lutego 1798.
Był pisarzem politycznym i mówcą, pamiętnikarzem, tłumaczem
i epistolografem.
|