Władysław I Herman
Władysław I Herman (ur. ok. 1043r.,
zm. 4
czerwca 1102r. w Płocku)
– książę z dynastii Piastów, władca
Polski w latach 1079r.–1102r. Młodszy syn Kazimierza
I Odnowiciela i jego żony Dobroniegi.
Władzę objął po wygnaniu brata, króla Bolesława
Szczodrego. Zmienił kierunek polskiej polityki: zawarł
pokój z Czechami i
wznowił uległość wobec Świętego
Cesarstwa, wyrażoną niepodejmowaniem starań o koronę
królewską oraz popieraniem go w sporze z papieżem.
Dążył, wraz z wojewodą Sieciechem,
do wzmocnienia autorytetu monarchy i zapobieżenia
potencjalnej interwencji ze strony Czech i Niemiec. Wkrótce
jednak w ręce palatyna przeszła
faktyczna władza w państwie. Wobec sprzeciwu możnych, wrogo
nastawionych do wszechwładzy Sieciecha, książę został
zmuszony do jego oddalenia i podziału państwa między swoich
synów: Zbigniewa (otrzymał Wielkopolskę, Kujawy,
ziemie sieradzką i łęczycką)
i Bolesława (przypadły
mu w udziale Śląsk i Małopolska)
w 1097 roku. Herman do śmierci (1102r.) zachował jedynie Mazowsze i
władzę zwierzchnią.
Kazimierz I
Odnowiciel
ojciec Władysława I
Hermana |
Dobroniega Maria
matka Władysława I
Hermana |
Przecława
żona Władysława I
Hermana |
Zbigniew
syn Władysława I
Hermana |
Judyta Przemyślidka
żona Władysława I
Hermana |
Bolesław III
Krzywousty
syn Władysława I
Hermana |
Judyta Maria Salicka
żona Władysława I
Hermana |
Adelajda
córka Władysława I
Hermana |
Agnieszka
Władysławówna
córka Władysława I
Hermana |
Bolesław II
Śmiały
brat
Władysława I
Hermana |
Świętosława
Swatawa
siostra
Władysława I
Hermana |
Mieszko
Kazimierzowic
brat
Władysława I
Hermana |
Nie wiadomo nic o młodości Władysława. Według niektórych
historyków po śmierci ojca panował na Mazowszu jako lennik
brata. Za tą hipotezą przemawia fakt, że w czasie rządów w
całym kraju jego główną siedzibą był Płock.
Zapewne wtedy zawarł małżeństwo z nieznaną z imienia Polką.
Przedmiotem sporów pozostaje do dziś udział Władysława w
buncie przeciw Bolesławowi Szczodremu. Najprawdopodobniej
nie wziął w nim czynnego udziału, ale być może odbył się za
jego cichą zgodą. Przyjmuje się, że faktyczną władzę w
Polsce objął dopiero po śmierci brata – w 1081 lub 1082.
Jego panowanie w pierwszym okresie, trwającym około 10 lat,
to czas stabilizacji władzy wewnętrznej po zamęcie
spowodowanym panowaniem Bolesława Szczodrego i
zabezpieczania granic poprzez korzystne małżeństwa. Drugi
okres panowania, po 1093 roku, to narastanie tendencji
odśrodkowych, bunty możnych popierających
Zbigniewa i umacnianie się opozycji kosztem księcia
(Władysław Herman nigdy nie zabiegał o koronę królewską).
Faktyczną władzę sprawował palatyn Sieciech z
rodu Starżów – Toporczyków. W imieniu księcia starał się
wzmocnić władze monarszą osłabioną po wygnaniu króla Bolesława
Szczodrego, czego wynikiem stały się liczne konflikty z
możnymi w drugim okresie rządów Władysława Hermana.
W początkowej fazie rządów Władysław Herman starał się o
unormowanie stosunków z sąsiadami, dlatego około 1080 roku
poślubił Judytę,
córkę księcia czeskiego Wratysława
II, oraz zaczął Wratysławowi II płacić trybut ze
Śląska, co nakazał wcześniej cesarz Henryk
III. Około roku 1088 po śmierci żony, Judyty, z którą
miał syna Bolesława III zwanego Krzywoustym, ożenił się z
siostrą cesarza Henryka
IV Judytą Marią, co było zgodne z polityką księcia
mającą na celu ułożenie pokojowych stosunków z potężnym
sąsiadem, tym bardziej że Henryk IV planował najazd na
Polskę. Dodać też można, że cesarz zaczął brać górę w
konflikcie z papieżem, którego wcześniej popierał Bolesław
Szczodry. Pozwoliło to przejść Polsce do obozu wygrywającego
ten w tym czasie fundamentalny dla Europy spór.
Sytuację wewnętrzną państwa komplikowała spora liczba
przyszłych kandydatów do tronu, którzy mogli zostać
wykorzystani przez opozycje do walki z księciem. Dlatego też
prawdopodobnie z inicjatywy Sieciecha i Judyty Marii otruto
w 1089 przybyłego z Węgier syna Bolesława Szczodrego Mieszka
Bolesławowica i wysłano w tym samym czasie pierwszego
syna Hermana – Zbigniewa do
klasztoru w Saksonii umożliwiając Bolesławowi Krzywoustemu
przyszłe objęcie tronu po ojcu.
Rok następny przyniósł udane wyprawy Sieciecha na Pomorze
Gdańskie, dzięki którym udało się je podporządkować Polsce.
Książę obsadził ważniejsze grody załogami, a pozostałe kazał
spalić. Miało to zapobiec buntom Pomorzan. Mimo to pod
koniec roku 1090 obszar ten uniezależnił się i rozpoczął się
długi okres walk i najazdów na pograniczu, które dopiero
miał uspokoić Bolesław
III Krzywousty. W 1091 r. odwetowa wyprawa Sieciecha
poniosła klęskę nad Wdą.
Od tej pory sytuacja przestała układać się po myśli księcia
i Sieciecha. Śląsk się zbuntował w 1093, a tamtejszy komes
Magnus z pomocą czeskiego króla i polskich możnych
sprowadził do Wrocławia z klasztoru Zbigniewa. Po licznych
perypetiach udało się Sieciechowi pokonać Zbigniewa w bitwie
nad Gopłem, uwięzić go i odzyskać Śląsk. Jednak coraz
silniejsze niezadowolenie w kraju zmusiły go do uwolnienia
Zbigniewa w 1097 lub 1099. Zaraz po tym Władysław Herman dla
uspokojenia opozycji, mianował swych synów – Zbigniewa i
Bolesława III dowódcami wyprawy pomorskiej. Jednak oni za
namową możnych zwrócili się przeciwko Sieciechowi i księciu
Władysławowi zmuszając Hermana do podziału państwa pomiędzy
nich. Ostatecznie nie spowodowało to trwałego pokoju i walki
przeciągały się do 1101, kiedy w negocjacjach pod
przewodnictwem arcybiskupa gnieźnieńskiego Marcina,
Władysław Herman zgodził się na wygnanie swojego palatyna.
Prawdopodobnie Sieciech powrócił jeszcze do kraju i został
oślepiony.
Pomiędzy rokiem 1097 a 1100 synowie Władysława (Zbigniew i Bolesław
III Krzywousty) przy poparciu możnych obalili Sieciecha
i wymogli na ojcu podział państwa na dzielnice. Zbigniew
otrzymał Wielkopolskę, Kujawy i
ziemię sieradzko-łęczycką, Bolesław – Małopolskę i Śląsk,
zaś Władysław zatrzymał dla siebie Mazowsze wraz
z władzą zwierzchnią nad wszystkimi księstwami.
Władysław I Herman zmarł 4 czerwca 1102 r. Został pochowany
w płockiej
katedrze.
Po jego śmierci terytorium Polski nadal pozostawało
podzielone między dwóch synów monarchy. Dzielnica Zbigniewa
obejmowała całą północną część państwa razem z
odziedziczonym po ojcu Mazowszem.
Sytuacja wewnętrzna i międzynarodowa Polski za panowania
Władysława I Hermana była bardzo skomplikowana i jego
panowanie należy rozpatrywać w kontekście prowadzonego od
1076 roku sporu
o inwestyturę pomiędzy
cesarzem Henrykiem
IV a
papieżem Grzegorzem
VII o
przywództwo w świecie chrześcijańskim. Wskazać jednak
trzeba, że książę poprzez korzystne ożenki, wpierw z
królewną czeską, a potem córką samego cesarza stworzył
sojusze, które zapewniły państwu bezpieczeństwo zewnętrzne,
pomimo buntów możnych, problemu Sieciecha, walki o władzę
jego synów i próby odzyskania władzy przez syna Bolesława
Szczodrego.
Żonami Władysława Hermana były:
-
Przecława z rodu Prawdziców (ur. ?,
zm. ?) – ślub zawarty według obrządku słowiańskiego od ok.
1070
-
Judyta (ur. w okr. 1056–1058, zm. 25 grudnia 1086) –
córka Wratysława
II, władcy
Czech
-
Judyta Maria (ur. 9 kwietnia 1047, zm. 14 marca po 1092)
– córka cesarza Henryka
III
Judyta Maria była posądzana na dworze książęcym o romans z
palatynem Sieciechem.
Władysław I Herman był dwu- lub trzykrotnie żonaty.
Literatura historyczna nie jest zgodna, czy matka jego syna
Zbigniewa była żoną czy konkubiną. Wiadomo o niej, że była
Polką, jednak jej pochodzenie pozostaje nieznane. Pojawiły
się hipotezy, że mogła pochodzić z rodu Prawdziców. Możliwa
jest (choć przyjmowana jako mniej prawdopodobna) także
sytuacja, w której małżeństwo z matką Zbigniewa było
niesakramentalne (np. zawarte według obyczaju słowiańskiego)
ok. 1070. Matka Zbigniewa zmarła lub została oddalona z
dworu przed ok. 1080 rokiem.
Potomstwo z Przecławą:
-
Zbigniew (ur. po 1070, zm. 8 VII 1113?) – książę
dzielnicowy 1102–1107
Potomstwo z Judytą:
-
Bolesław III Krzywousty (ur. 20 VIII 1086, zm. 28 X
1138) – książę dzielnicowy 1102–1107, książę Polski
1107–1138
Potomstwo z Judytą Marią:
-
NN, córka (ur. 1089 lub 1090, zm. ?) – żona nieznanego
księcia ruskiego; dawniej przypuszczano, że był nim Jarosław
Światopełkowicz, książę włodzimiersko-wołyński (1112–1118)
-
Agnieszka (ur. 1090 lub 1091, zm. 1125) – opatka w
Gandersheim i Kwedlinburgu
-
NN, córka (ur. 1091 lub 1092, zm. ?) – żona nieznanego
polskiego możnowładcy; dawniej błędnie identyfikowano ją z Adelajdą,
żoną Dypolda III von Vohburga, margrabiego Marchii
Północnej
Mimo swojej nieudolności jako władcy Władysław Herman był
mecenasem kultury. Fundował liczne kościoły (np. w Inowłodzu, kaplicę w Krobi),
a także tzw. złote kodeksy (m.in. ewangeliarz
płocki).
To on przeszczepił na ziemie polskie kult św.
Idziego,
który miał modlić się za narodziny następcy tronu –
Bolesława Krzywoustego.
Najstarszym polskim dokumentem, który w oryginale zachował
się do naszych czasów jest XI-wieczny list Władysława
Hermana, akt zwrotu dwóch złotych krzyży. Odbiorcą była
katedra w Bambergu (Bawaria).
Obecnie rękopis ten znajduje się w Niemczech, w archiwum
państwowym w Monachium.
Dodatkowym walorem tego cennego rękopisu jest to, iż zawiera
on odcisk najstarszej pieczęci władców
Polski. Pieczęć
uwierzytelniała i
nadawała moc
prawną średniowiecznym
dokumentom. Na dokumentach polskich podpis pojawił się
dopiero na początku XVI wieku.
|