Maria Anna Wirtemberska

Maria Wirtemberska, właśc. Maria Anna z Czartoryskich księżna von Würtemberg-Montbéliard, inne formy nazwiska: de Wirtemberg; Wirtembergska; Würtemberska; von Württemberg, pseud.: La Princesse W*** , (ur. 15 marca 1768r. w Warszawie, zm. 21 października 1854r. w Paryżu) – arystokratka polska, powieściopisarka, komediopisarka, poetka i filantropka.
 
Adam Kazimierz
Czartoryski
ojciec Marii Anny
Wirtemberskiej

Izabela Flemming
Czartoryska
matka Marii Anny
Wirtemberskiej

Cecyli Beydale

siostra Marii Anny
Wirtemberskiej

Zofia Czartoryska

siostra Marii Anny
Wirtemberskiej
Konstanty Adam
Czartoryski

brat Marii Anny
Wirtemberskiej
Adam Jerzy
Czartoryski

brat Marii Anny
Wirtemberskiej

Teresa
Czartoryska

siostra Marii Anny
Wirtemberskiej

Adam Wirtemberski

syn Marii Anny
Wirtemberskiej
       


Urodzona w związku małżeńskim Adama Kazimierza Czartoryskiego (generał ziem podolskich) i Izabeli z Flemmingów, jej prawdziwym ojcem był jednak (najprawdopodobniej) król Stanisław August Poniatowski, który był kochankiem Izabeli. Złośliwi nazywali ją nawet „Ciołkówną” od herbu Poniatowskich. Początkowo wychowywała się w Warszawie w Pałacu Błękitnym. W roku 1782 Czartoryscy przenieśli się do Puław. Otrzymała staranne wykształcenie domowe. Oprócz Madeleine Petit (francuska guwernantka), uczyli ją m.in.: Franciszek Karpiński (1782/1783), F.D. Kniaźnin (od roku 1783), J. Koblański, S. L’Huillier, J.P. Norblin.

28 października 1784 poślubiła w Siedlcach wirtemberskiego księcia Fryderyka Ludwika Würtemberg-Montbéliard, spokrewnionego z rodami panującymi w Prusach (siostrzeniec króla Fryderyka II Wielkiego) i Rosji (brat wielkiej księżnej rosyjskiej, później carycy Marii Fiodorownej). Trzy miesiące później (styczeń 1785) państwo młodzi wyjechali do Berlina, a następnie do Montbéliard, aby ostatecznie osiąść w zamku w Trzebiatowie na Pomorzu. Po 3 latach (1788) wracają do Polski, a w roku 1789 książę uzyskał indygenat i nominację na generała-majora, dowódcę dywizji małopolskiej wojsk koronnych. Jako wódz wojsk litewskich w wojnie z Rosją 1792 symulując chorobę i pozostając bezczynnym działał na korzyść Prus i Rosji, czym walnie przyczynił się do przegrania wojny. Gdy książę zdradził Rzeczpospolitą, wkrótce opuścił jej terytorium. Maria Wirtemberska już wcześniej (maj 1792) wszczęła postępowanie rozwodowe, na pewien czas przebywała w warszawskim klasztorze sióstr sakramentek. Małżeństwo to zakończyło się rozwodem w październiku roku 1793. Książę zgodził się na rozwód pod warunkiem oddania mu jedynego ich syna, 2-letniego wówczas, Adama Karola Wilhelma (ur. 16 stycznia 1792), którego wychował w duchu wrogości do Polski. Dla Marii w latach 1791–1796 zbudowano według projektu Piotra Aignera Pałac Marynki.

Po rozwodzie Maria Wirtemberska przebywała najczęściej w Warszawie, od roku 1798 do 1804 zimy spędzała w Wiedniu, a lato w Puławach, Sieniawie lub Karlsbadzie (1796). Po III rozbiorze Polski zajęła się stworzeniem w Puławach muzeum pamiątek narodowych. Zainteresowała się wspaniałym położeniem wsi Pilica i kupiła ją. Urządziła na nowo park założony przez poprzednich właścicieli i wystawiła pałac oraz kościół katolicki. Park pilicki przewyższał swą sławą Arkadię koło Nieborowa (własność Radziwiłłowej) oraz Ogród na Powązkach (własność jej matki) i był sławny za granicą. Plenipotentem tych dóbr był Franciszek Lessel. Wraz z matką zajmowała się działalnością filantropijną i edukacyjną wśród chłopów. Była przedmiotem sentymentalnych adoracji kilkorga znanych postaci, wśród których znaleźli się m.in.: Ludwik Kropiński, Tadeusz Matuszewicz i Jan Maksymilian Fredro. Maria Wirtemberska podobnym sentymentem darzyła księcia Józefa Poniatowskiego.

Po powstaniu listopadowym przebywała w Galicji. W 1837 r. osiadła na stałe w Paryżu w domu brata, księcia Adama Jerzego. Zmarła w Paryżu.