Adam Kazimierz Czartoryski ojciec Zofii Czartoryskiej	Izabela Flemming Czartoryska matka Zofii Czartoryskiej	Maria Anna Czartoryska siostra Zofii Czartoryskiej	Cecyli Beydale siostra Zofii Czartoryskiej	Zofia Czartoryska siostra Zofii Czartoryskiej	Adam Jerzy Czartoryski brat Zofii Czartoryskiej
Konstanty Adam Czartoryski brat Zofii Czartoryskiej

Księżniczka Teresa z Pałacu Błękitnego
Hanna Widacka

"...Z osobą Teresy, najstarszej córki księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego i Izabeli z Flemmingów, związana jest tragedia rodzinna, która rozegrała się w styczniu 1780 r. w warszawskim Pałacu Błękitnym. Teresa, szczególnie ukochana przez rodziców i młodsze rodzeństwo za jej dobroć i łagodność, spaliła się żywcem od ognia w kominku, niebacznie przybliżając się do płomieni; ogarnęły ją, ubraną w lekką muślinową suknię, w okamgnieniu. Oparzenia okazały się zbyt rozległe i zaledwie piętnastoletnia księżniczka zmarła 13 stycznia, w kilkanaście dni po wypadku, w najokrutniejszych męczarniach. Ów dramat odbił się szerokim echem w ówczesnej Warszawie, zanotowany – nieraz po latach – przez pamiętnikarzy - Franciszka Karpińskiego, Juliana Ursyna Niemcewicza, Adama Jerzego Czartoryskiego i innych.

Teresa Czartoryska, podobno zaręczona z Konstantym Radziwiłłem, zapowiadała się na utalentowaną pannę i na piękną kobietę, a zaczątki tej urody można dostrzec na niezbyt licznych portretach – malarskich i graficznych. Na paryskim pastelu, wykonanym z natury w 1774 r. przez Aleksandra Kucharskiego (zniszczonym podczas II wojny światowej), Teresa wygląda na znacznie starsza aniżeli dziewięcioletnie dziecko. Inny pastel, może o francuskiej proweniencji, przedstawiający ją jako uroczego podlotka, zdobił niegdyś Pokój Zielony Domku Gotyckiego w Puławach; obecnie znajduje się w zbiorach Fundacji Książąt Czartoryskich przy Muzeum Narodowym w Krakowie. Jego autorstwo (na poły amatorskie?) pozostaje nieokreślone, a datowanie – niepewne (ostatnia ćwierć XVIII w.?). Należy odnotować jeszcze gwasz Jana Piotra Norblina, powstały z pewnością za życia Teresy i przedstawiający ją w kostiumie teatralnym (zbiory Ossolineum we Wrocławiu).

Graficzne podobizny księżniczki są nieliczne. Znamy dwie – powstałe już po jej śmierci, zapewne z inicjatywy rozpaczającej matki, księżnej Izabeli. Być może na jej prośbę zaprzyjaźniony z nią słynny Johann Caspar Lavater (1741–1801) napisał poemat, uwieczniający jej zmarłą córkę. Utwór ten, w języku niemieckim, ukazał się 22 września 1780 r. w Zurychu. Sygnowany inicjałami J. C. L., liczył 24 strony, a sztychowaną kartę tytułową THERESE CZARTORISKA ozdobił owalny medalion z popiersiem Teresy w lewym profilu. „Spuchnięta” modna fryzura z szeroką opaską, wydekoltowana suknia i całkowity brak biżuterii nasuwają uderzające analogie z pastelem puławskim. Rycinka jest niesygnowana, lecz porównanie jej z bardzo podobnym portretem Teresy - luźną akwafortą (Muzeum Narodowe w Warszawie) autorstwa Carla Christiana Glassbacha (1751 – po 1789), rytownika berlińskiego, dowodzi, iż obie ryciny musiał wykonać ten sam artysta. Różnice dostrzega się w wyrazie twarzy modelki, w obramieniu wizerunku i w wymiarach obu redakcji. Możliwe, iż wykonano je z jakiejś miniatury, opierającej się na wspomnianym wyżej pastelu..."


Śmierć w płomieniach
Katarzyna Grzelak

"...Rodzina Czartoryskich miała w zwyczaju spędzać zimę w warszawskim Pałacu Błękitnym. Nie inaczej było zimą 1780 roku.

15-letnia wówczas Teresa spędzała czas wraz z młodszą siostrą Marią, oraz wychowanką księżnej Izabeli – Konstancją. Dziewczęta pozostawały same w jednej z komnat. W sąsiedniej znajdowała się ich opiekunka, pani Petit, wraz z przyjacielem rodziny Janem Norblinem.

Nagle w Pałacu Błękitnym rozległy się krzyki. Opiekunowie młodych księżnych ujrzeli Teresę całą w płomieniach. Najpewniej jej suknia zajęła się ogniem z kominka, gdy zbytnio zbliżyła się do paleniska. Po pierwszym szoku Norblin okrył Teresę płaszczem i ugasił płonącą na młodej kobiecie suknię.

Niestety, rozległe oparzenia były zbyt poważne. Teresa zmarła 13 stycznia 1780 roku..."