Władysław II Wygnaniec
Władysław II Wygnaniec (ur.1105r., zm. 30 maja 1159r.) - książę senior (zwierzchni) Polski, krakowski, sandomierski, wschodniej Wielkopolski, kujawski, wrocławski i zwierzchni
pomorski w latach 1138r. - 1146r.
Urodzony w 1105r. Władysław był najstarszym synem Bolesława Krzywoustego i jego
pierwszej żony Zbysławy ruskiej. Zapewne jeszcze za życia ojca aktywnie uczestniczył w rządzeniu państwem. Niektórzy
historycy przypuszczają, że wyznaczenie później Śląska Władysławowi, jako dzielnicy dziedzicznej wzięło się z faktu rządzenia tym księstwem przez
najstarszego potomka Krzywoustego przed 1138r.
Bolesław III
Krzywousty
ojciec Władysława II
Wygnańca |
Zbysława
Kijowska
matka Władysława II
Wygnańca |
Agnieszka
Babenberg
żona Władysława II
Wygnańca |
Mieszko I
Plątonogi
syn Władysława II
Wygnańca |
Konrad
Laskonogi
syn Władysława II
Wygnańca |
Albert
syn Władysława II
Wygnańca |
Ryksa
Śląska
córka Władysława II
Wygnańca |
Bolesław I
Wysoki
syn Władysława II
Wygnańca |
Judyta
siostra Władysława II
Wygnańca |
|
|
|
Fakt ten wydaje się tym bardziej prawdopodobny, że gdzieś
pomiędzy 1125r. a 1127r. Władysław ożenił się z pochodzącą z
bardzo znanego austriackiego rodu Agnieszką Babenberg, po
kądzieli wywodzącej się z rodziny cesarskiej. W każdym razie
książę odpowiadał za bezpieczeństwo dzielnicy śląskiej
podczas wojny w latach 1133r. - 1135r. z Czechami. Na odcinku
tym Władysław nie spisał się jednak najlepiej nie umiejąc
powstrzymać wojsk czeskich przed zniszczeniem poważnych
połaci dzielnicy aż po rzekę Odrę.
W 1137r. w związku z politycznym zbliżeniem Polski i Czech
książę uczestniczył w zjeździe w Niemczy, na którym
ostatecznie rozstrzygnięto wszelkie sporne sprawy, a
Władysław trzymał do chrztu syna władcy czeskiego Sobiesława
I - Wacława.
28 października 1138r. zmarł ojciec Władysława II Bolesław III Krzywousty dzieląc Polskę w swojej ostatniej
woli pomiędzy synów. Odtąd władzę zwierzchnią w kraju miał sprawować każdorazowo najstarszy potomek Bolesława III.
Władysław II, starszy od przyrodniego rodzeństwa oprócz dzielnicy senioralnej (obejmującej Małopolskę,
wschodnią Wielkopolskę i Kujawy) otrzymał również Śląsk, jako dzielnicę dziedziczną, oraz zwierzchność nad Pomorzem.
Młodsi bracia Bolesław IV Kędzierzawy i Mieszko III Stary otrzymali odpowiednio Mazowsze i zachodnią
Wielkopolskę z Poznaniem, jako dzielnice dziedziczne. Ponadto Władysław musiał się pogodzić z przekazaniem macosze
Salomei z Bergu w dożywocie, jako oprawy wdowiej łęczyckiego, oraz w przyszłości (po osiągnięciu
wieku sprawnego) wyposażyć kolejnego brata Henryka księstwem sandomierskim zapewne czasowo (dożywotnio) wydzielonego z
dzielnicy senioralnej. Testament nie regulował kwestii wyposażenia najmłodszego syna Krzywoustego urodzonego już po
śmierci ojca Kazimierza II.
Władysław II w chwili śmierci ojca będący już dorosłym
mężczyzną, od kilkunastu lat żonatym i posiadającym co
najmniej jednego syna (Bolesława urodzonego w 1127r.; data
urodzenia drugiego syna Mieszka pozostaje dyskusyjna i waha
się między 1130r. a 1146r.) z pewnością liczył, że podobnie,
jak Bolesławowi Chrobremu w 992, Mieszkowi II w 1033r., czy
wreszcie ojcu księcia w 1106r., także i jemu uda się w
krótkim czasie zjednoczyć na powrót Polskę. Zważywszy na
posiadane życiowe doświadczenie i przewagę militarną nad
juniorami, należało się spodziewać, że zamysły te zakończą
się po raz kolejny sukcesem.
Do pierwszego konfliktu Władysława z Salomeą i juniorami
doszło w 1141r. kiedy księżna bez wiedzy i zgody seniora
zwołała do Łęczycy zjazd możnych, na którym miano
rozstrzygnąć kwestię zamążpójścia najmłodszej córki
Krzywoustego Agnieszki, co miało umożliwić znalezienie
odpowiedniego sojusznika. Najbardziej odpowiednim kandydatem
na zięcia miał być, któryś z synów władcy Kijowa Wsiewołoda
II Olegowicza. Władysław II na wieść o wydarzeniach w
Łęczycy, zdecydował się jednak na szybką kontrakcję, w
efekcie której książę kijowski nie tylko zrezygnował z
układu z juniorami, ale dodatkowo wydał rok później swoją
córkę Zwienisławę za najstarszego potomka seniora
dynastii Piastów Bolesława Wysokiego.
Posiłki z Rusi Kijowskiej przydały się już na przełomie
1142r. i 1143r., kiedy Władysław zdecydował się uderzyć na
dzielnice braci. Zwycięstwo najstarszego syna Krzywoustego
było bezdyskusyjne, a wsparty sojuszami z Rusią, Czechami i
Cesarstwem mógł sobie pozwolić na wspaniałomyślność
pozostawiając przyrodnich braci na ich dzielnicach.
Na politykę Władysława II największy wpływ
miał palatyn (wojewoda) Piotr Włostowic, który u boku
Bolesława Krzywoustego, ojca władcy, doszedł do ogromnego
znaczenia w państwie obejmując najważniejszy urząd doradcy i
wykonawcy testamentu. Dla pozycji możnowładcy duże znaczenie
miał też ożenek, jeszcze za życia Bolesława z siostrą
Wsiewołoda Olegowicza, co czyniło go powinowatym
zarówno Rurykowiczów, jak i Piastów. Potęgę palatyna
wzmacniało także dodatkowo prawo mianowania urzędników
terytorialnych w całej Polsce, również w dzielnicach
juniorów, co czyniło go osobą, od której decyzji zależą losy
państwa.
27 lipca 1144r. zmarła wdowa po Bolesławie Krzywoustym
Salomea z Bergu. W myśl testamentu Krzywoustego zarządzana
przez nią oprawa wdowia miała po jej śmierci zostać na
powrót połączona z dzielnicą senioralną, z czym nie zgodzili
się juniorzy (Bolesław i Mieszko) pragnąc zagarnąć sporną
dzielnicę na siebie, być może jako uposażenie dla
młodszego Henryka. Także w tym wypadku Władysław II odwołał
się do pomocy Wsiewołoda II Olegowicza. Sam senior nie
czekając przybycia posiłków wysłał swoje oddziały przeciwko
wojskom Bolesława Kędzierzawego i Mieszka Starego, które
jednak niespodziewanie doznały klęski z rąk wojewody
mazowieckiego Wszebora. Dopiero przybycie Rusinów odwróciło
losy bitwy i wojny (o szczegółach tej kontrowersyjnej bitwy
zobacz: bitwa nad bagnami Pilicy) umożliwiając zawarcie
korzystnego pokoju (Władysław przyłączył wówczas ziemię
łęczycką do dzielnicy senioralnej), musiał jednak oddać
Rusinom w zamian za pomoc należący wcześniej do Polski gród
w Wiznie.
Tymczasem coraz bardziej narastał konflikt pomiędzy
Władysławem II a Piotrem Włostowicem. Palatyn w wojnie
domowej seniora z juniorami nie brał udziału, starając się
łagodzić nabrzmiałe konflikty. Postawa taka nie odpowiadała
Władysławowi domagającemu się jednoznacznego opowiedzenia
się palatyna po którejś ze stron, tym bardziej że coraz
bardziej myślał o koncepcji całkowitego usunięcia
przyrodnich braci z ich dzielnic. Piotr Włostowic stojący na
straży przestrzegania statutu Krzywoustego na takie
rozwiązanie zgodzić się nie mógł (zwłaszcza że po usunięciu
juniorów nic już by nie stało na przeszkodzie by pozbyć się
również wszechwładnego wojewody).
Jeszcze w 1145r. wydawało się, że do ostatecznych rozwiązań
nie dojdzie, o czym świadczy zaproszenie na ślub syna
wystosowane do Władysława przez Piotra Włostowica. Na
początku roku następnego książę senior postanowił jednak
postawić wszystko na jedną kartę i pozbyć się palatyna. W
tym celu pod byle pretekstem nakazał go uwięzić, oślepić,
odebrać dobra i wygnać z kraju, co spowodowało wybuch
niezadowolenia części możnych zagrożonych brutalnym
postępowaniem księcia. Dodatkowym problemem było udanie się
wygnanego Piotra Włostowica na Ruś, gdzie palatyn skutecznie
zniechęcił miejscowych książąt do polityki swojego byłego
władcy (przy czym nie musiał się starać zbyt intensywnie,
gdyż Kijów w tym czasie również przeżywał przesilenie
polityczne).
Na początku 1146r. Władysław ostatecznie zerwał wszelkie
układy z juniorami decydując się bez posiłków ze wschodu na
rozprawę z braćmi. Początkowo wydawało się, że zwycięstwo
Władysława to tylko kwestia czasu, gdyż seniorowi udało się
bez przeszkód zająć Mazowsze izmusić Bolesława i Mieszka do wycofania się do obronnego Poznania.
Tam niespodziewanie doszło do klęski najstarszego syna
Krzywoustego. Przyczyn tego stanu rzeczy należy upatrywać w
nie najlepszym zabezpieczeniu pozostałych dzielnic, gdzie
wybuchł bunt możnych nie zgadzających się na politykę
Władysława. Po stronie rebeliantów szybko rosnących w siłę
opowiedział się również kościół z metropolitą
gnieźnieńskim Jakubem ze Żnina,
który wobec odmowy seniora zakończenia konfliktu nałożył na
Władysława i jego żonę Agnieszkę ekskomunikę,
co dodatkowo spowodowało powiększenie szeregów
niezadowolonych. Klęskę w końcu przypieczętował wypad
książąt oblężonych w Poznaniu skoordynowany z podobną akcją
zaczajonych wokół grodu oddziałów wiernych juniorom, co tym
bardziej wystawia niepochlebną opinię ludziom skupionym
wokół Władysława, że dali się zaskoczyć. Senior musiał
ratować się ucieczką za granicę, wkrótce zresztą dołączyła
do niego żona Agnieszka z synami, bezskutecznie próbująca
obronić Kraków. W ten sposób sukces juniorów był pełny, a Władysław znalazł się na łasce sąsiadów.
Książę wraz z żoną i synami
początkowo znalazł się na dworze swojego
imiennika Władysława II w Pradze, ale ten nie widząc dla
siebie z przybycia byłego władcy Polski żadnych korzyści
odesłał go do króla Niemiec Konrada III. Władysław zaraz po
dotarciu na dwór władcy z dynastii Hohenstaufów złożył
mu hołd i zwrócił się o pomoc w odzyskaniu tronu. Początkowo
wydawało się, że najstarszy syn Krzywoustego odzyska władzę
nad Polską bardzo szybko. Wyprawa przeciwko juniorom ruszyła
bowiem jeszcze w 1146r., jednak na skutek rozlewów Odry i
nacisków na króla niemieckiego ze strony Albrechta
Niedźwiedzia i Konrada z Miśni zakończyła się ona fiaskiem.
Władysław II nie tracił nadziei na zmianę swojego losu, choć
na razie musiał zgodzić się na odroczenie swojego powrotu,
zwłaszcza że suweren Konrad III wyruszył na czasochłonną
wyprawę do Ziemi Świętej. Na okres przejściowy książę
otrzymał zaś zamek Altenburg z przyległościami.
Wygnany władca nie czekając na pomoc niemiecką podjął
również wraz z żoną Agnieszką Babenberg starania o zmianę
swojego losu u papieża - bezskutecznie. Wprawdzie
decyzja Rzymu była korzystna, a legat papieski Gwidon rzucił
na juniorów i przychylny im episkopat polski klątwę
kościelną, jednak wobec braku siły, która mogłaby te
postanowienia wyegzekwować, położenie Władysława nie
zmieniło się.
W 1152r. umarł król Konrad III, a tron niemiecki przejął
młodszy, energiczniejszy Fryderyk I Barbarossa,
co na powrót ożywiło nadzieje Władysława na powrót do kraju.
Dzięki namowom Władysława i Agnieszki w 1157r. ruszyła
wyprawa i choć zakończyła się niemieckim sukcesem, cesarz
niespodziewanie nie podjął sprawy powrotu wygnanego seniora
do kraju, zadowalając się hołdem
lennym Bolesława Kędzierzawego w Krzyszkowie i
niejasnymi obietnicami zwrotu Władysławowi dziedzicznego
Śląska.
Z małżeństwa Władysława
z Agnieszką Babenberg (ur. ok. 1111r., zm. 24 lub 25
stycznia pomiędzy 1160r. a 1163r.) pochodziło pięcioro
dzieci:
- Bolesław I Wysoki (ur. 1127r., zm. 7 lub 8 grudnia 1201r.)
- książę śląski
- Ryksa (ur. w okr. 1130r. - 1140r., zm. 16 czerwca
prawdopodobnie w 1185r.) - księżniczka śląska i cesarzowa
hiszpańska. Wydana za króla Kastylii Alfonsa VII, następnie
za Rajmunda Berengara II, hrabiego Prowansji, wreszcie za
Alberta hrabiego von Everstein
- Mieszko I Plątonogi (ur. w okr. 1131r. - 1146r., zm. 16 maja
1211r.) - książę raciborski, bytomski i oświęcimski, opolski, krakowski,
współrządca Śląska od 1163r.
- Konrad Laskonogi (ur. w okr. 1146r. - 1157r., zm. 17
stycznia w okr. 1180r. - 1190r.) - książę głogowski
- Albert(ur. ?, zm. po 1168r.).
Senior zmarł 30 maja 1159r. Władysław II Wygnaniec pochowany
został zapewne w swoim ostatnim miejscu pobytu, tzn.
w Altenburgu w Turyngii.
Śmierć pierwszego seniora umożliwiła cztery lata później
powrót na Śląsk jego synów Bolesława i Mieszka.
|