Maria Kunegunda Wettyn
Maria Kunegunda Wettyn,
pełne imię: Maria
Kunigunde Dorothea Hedwig Franziska Xaveria Florentina
Prinzessin von Polen, Litauen und zu Sachsen,
(ur. 10
listopada 1740r. w Warszawie,
zm. 8
kwietnia 1826r. w Dreźnie)
– królewna
polska i
księżniczka saska,
kanoniczka w opactwie Bilzen,
opatka w Essen i Thorn w Limburgii,
odznaczona orderami Gwiaździstego
Krzyża i Królowej
Marii Luizy.
August III
Sas
ojciec Marii Kunegundy Wettyn |
Maria Józefa
Habsburżanka
matka Marii Kunegundy Wettyn |
Maria Amalia
Krystyna
Wettyn
siostra Marii Kunegundy Wettyn |
Klemens
Wacław
Wettyn
brat Marii Kunegundy Wettyn |
Karol
Krystian
Józef
Wettyn
brat Marii Kunegundy Wettyn |
Franciszek
Ksawery
Wettyn
brat Marii Kunegundy Wettyn |
Maria
Krystyna
Wettyn
siostra Marii Kunegundy Wettyn |
Fryderyk
Krystian
Wettyn
brat Marii Kunegundy Wettyn |
Maria
Józefa
Wettyn
siostra Marii Kunegundy Wettyn |
Maria
Anna
Wettyn
siostra Marii Kunegundy Wettyn |
Albert
Kazimierz
Sasko-Cieszyński
brat Marii Kunegundy Wettyn |
Maria Małgorzata
Wettyn
siostra Marii Kunegundy Wettyn |
Maria
Elżbieta
Wettyn
siostra Marii Kunegundy Wettyn |
Józef August
Wettyn
brat Marii Kunegundy Wettyn |
|
|
|
|
Maria Kunegunda była 15.
(najmłodszym) dzieckiem elektora saskiego i króla
Polski Augusta III i jego żony Marii Józefy, jedynym
dzieckiem tej pary, które przyszło na świat na terenie
Polski (pozostałe rodziły się w Saksonii).
Rodzice przywiązywali dużą wagę do edukacji swoich dzieci, w
tym córek; Maria Kunegunda uczyła się łaciny, francuskiego,
polskiego, filozofii, geografii, religii, rysunków, muzyki i
tańca. Jako młoda dziewczyna grała w wystawianych na dworze
operach i operetkach, m.in. śpiewała główną rolę w operze Leucippo Johanna
Adolfa Hassego.
Arcyksiążę Józef, późniejszy cesarz Józef II, po śmierci
swojej żony Izabeli Marii Burbon-Parmeńskiej w 1763r., nie
zamierzał się powtórnie żenić. Następca tronu nie miał
jednak męskiego potomka. Z tego powodu jego matka
cesarzowa Maria Teresa naciskała na zawarcie nowego
małżeństwa. Józef myślał początkowo o młodszej siostrze
zmarłej żony Marii Ludwice, która jednak wkrótce zaręczyła
się z infantem Karolem, późniejszym królem Hiszpanii Karolem
IV Burbonem. Pragnienie Józefa zniweczyła odmowa Karola
III zerwania zaręczyn syna.
W tej sytuacji cesarzowa i kancelaria dworska zaproponowały
księżniczkę saską lub bawarską. W 1764r. następca tronu
wyjechał z Wiednia, aby zobaczyć narzeczoną. Dwór saski
popierał tę koncepcję, gdyż była dla niego korzystna
finansowo. Zorganizowano przyjęcie w Cieplicach. Jednak
15-letnia Maria Kunegunda nie wypowiedziała wówczas ani
jednego rozsądnego słowa. Zniechęcony wstydliwością
księżniczki arcyksiążę odjechał i wziął sobie za
narzeczoną Marię Józefę, kuzynkę Marii Kunegundy, która w
jego mniemaniu nie była piękna, ale pewna siebie.
Wiadomość o zachowaniu się księżniczki na spotkaniu w
Czechach szybko rozeszła się po Europie i uniemożliwiła jej
zawarcie małżeństwa.
Celem Wettynów było zwiększenie swoich wpływów w
północno-zachodniej części Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Po
zakończonych niepowodzeniem planach małżeńskich Marii
Kunegundy, dwór drezdeński oczekiwał, że Wiedeń przyzna jej,
jako odszkodowanie, godność opatki.
Problemem okazało się znalezienie odpowiedniego klasztoru.
Maria Teresa zaproponowała godność koadiutora z prawem
następstwa w klasztorze na Hradczanach. Dwór saski odrzucił
tę propozycję, gdyż opactwo było podporządkowane Koronie
Czeskiej, a nie bezpośrednio Cesarstwu i objęcie w nim
urzędu przez saską księżniczkę byłoby dla niej ujmą. Już
w 1766r. Drezno skierowało swoją uwagę na opactwa Bilzen,
Essen i Thorn.
W 1766 dwór saski usiłował uzyskać dla Marii Kunegundy
opactwo w Bilzen. Dotychczasowa opatka Antoinetta von
Eltz-Kempenich złożyła rezygnację,
ale kapituła przeciwstawiła się żądaniom dworów saskiego i
wiedeńskiego, stojąc na straży reguły. W imieniu kapituły
Sofia von Stadion-Tannhaussen zażądała od Marii Kunegundy,
oprócz wniosku, także wywodu przodków potwierdzonego przez
dwóch elektorów, książąt lub hrabiów Rzeszy, przestrzegania
obowiązku rezydencji i miejscowej reguły.
Dwór saski nie chciał zaakceptować tych warunków, mimo że
nie wykraczały one poza przepisy stosowane w innych zakonach
kanoniczek. Szczególnie żądanie dostarczenia wywodu przodków
potraktowano jako afront. Ze starań jednak nie zrezygnowano.
Udało się uzyskać papieską dyspensę od obowiązku rezydencji.
Z pomocą przyszedł także cesarz Józef II, który zajął dobra
zgromadzenia. W tej sytuacji kapituła zgodziła się przyjąć
Marię Kunegundę w poczet kanoniczek.
W 1775r. Maria Kunegunda została wybrana koadiutorką, z
prawem następstwa opatki w Essen i Thorn – Franciszki
Krystyny von Pfalz-Sulzbach (1696r.-1776r.). Wybór był
jednogłośny, albowiem wcześniej dwory w Wiedniu i Dreźnie
wypłaciły 45 000 guldenów głosującym kanoniczkom i kanonikom
z Essen i Thorn.
Po śmierci starej i chorej Franciszki Krystyny von
Pfalz-Sulzbach, Maria Kunegunda objęła 16 lipca 1776r. urząd
opatki w Essen i Thorn. Jako opatka zasiadała w Reichstagu z
prawem głosu; przysługiwał jej także status księcia Rzeszy.
Opactwo w Essen na początku rządów Marii Kunegundy było
instytucją bardzo szacowną, ale niedostosowaną do życia
dworskiego wzorowanego na Dreźnie, bądź na dworze brata
opatki - Klemensa Wacława w Koblencji, gdzie Maria Kunegunda
głównie mieszkała od 1769r. Budynki opactwa były tak
wilgotne, że wysłannik Wettynów, który nadzorował wybór
opatki, nie chciał w nim nocować, a miasto opisywał jako
bardzo małe i prowincjonalne, praktycznie bez życia
kulturalnego, z drogami w katastrofalnym stanie. Maria
Kunegunda uroczyście wjechała do Essen dopiero 8
października 1777r., ale już następnego dnia wyjechała.
Maria Kunegunda była wpływową osobą na dworze swojego brata.
Klemens Wacław niemal żadnej decyzji nie podejmował bez
zasięgnięcia opinii siostry. Opatka miała wielki wpływ na
politykę wewnętrzną. Rzadko bywała w opactwie, ale z oddali
interesowała się swoimi posiadłościami. Z tego powodu,
podobnie jak poprzedniczka, kilkakrotnie popadła w konflikt
z kapitułą, ponieważ nie znała praw zwyczajowych opactwa, a
jej doradca - Johann Jakob Schmitz, miał poglądy
absolutystyczne, które kolidowały z prawami kapituły, stanów
i miasta.
Reforma prawa w 1781r. została wprowadzona bez przeszkód.
Konflikt nasilił się w 1786r., gdy stany pod przewodnictwem
pierwszego z nich, czyli kanoniczek, wystąpiły do Sądu
Rzeszy przeciw dekretowi opatki w sprawie lasów i polowań.
Obie strony były świadome, że proces nie przyniesie trwałego
rozwiązania. W 1792r. Schmitz uzyskał profesurę na
uniwersytecie w Bonn i opuścił Essen. W tym też roku Maria
Kunegunda po raz ostatni odwiedziła Essen.
W 1793r. przedstawiciele opatki i stanów rozpoczęli rozmowy.
Po długich rokowaniach, 17 września 1794r. uzgodniono treść
pierwszej, pisanej konstytucji opactwa, określającej prawa
opatki i stanów oraz podzielono posiadłości klasztoru.
Maria Kunegunda wydała także zakaz spędzania płodu,
zarządzenie regulujące działalność chirurgów i akuszerek.
Ponadto opatka założyła szkołę dla dziewcząt i ograniczyła
liczbę dni świątecznych. Jej poprzedniczka marnotrawiła
majątek klasztoru i z tego powodu Maria Kunegunda spotkała
się z opozycją kapituły wobec swoich planów budowlanych. Jej
projekt przebudowy pałacu Borbeck nie został zrealizowany z
powodu oporu stanów. Taki sam los spotkał plan budowy drogi
pomiędzy pruskim hrabstwem Mark a miastem Wesel, która miała
biec przez tereny należące do opactwa i poprawić komunikację
na jego terenie. Maria Kunegunda wybudowała drogę z własnych
środków.
Wraz z pruską okupacją, 3 sierpnia 1802r. rozpoczęła
się sekularyzacja opactwa. Maria Kunegunda straciła świeckie
prawa polityczne, zachowując zwierzchnictwo duchowe. Na mocy
układu z Królestwem Pruskim otrzymywała aż do śmierci 6500
talarów z dóbr opactwa w Essen.
Maria Kunegunda dobrze radziła sobie w interesach. Gdy stany
odmówiły przyznania funduszy na budowę drogi z Mark do Wesel
opatka zaciągnęła pożyczkę i sama sfinansowała inwestycję, a
następnie pobierała opłaty za korzystanie z drogi, które
przynosiły jej 1700 talarów rocznego dochodu. Droga jako
własność prywatna nie podlegała sekularyzacji.
W 1803r. sprzedała drogę za 45000 talarów Królestwu
Pruskiemu, które chciało mieć do drogi wszelkie prawa,
albowiem droga z Mark do Wesel stanowiła najważniejsze
połączenie na nowo przyłączonych terenach.
Maria Kunegunda była pionierką przemysłu
ciężkiego w Zagłębiu Ruhry. W XVIII w. powstały tam pierwsze
huty wykorzystujące rudę darniową. Opatka zainwestowała w
kilka z nich własne środki. Kamera dworska założyła
w 1789r. stowarzyszenie, które 23 stycznia 1791r. uzyskało
zgodę na uruchomienie huty "Neu-Essen". Już w 1787r. Maria
Kunegunda była udziałowcem huty "Gute Hoffnung", natomiast
w 1796r. zakupiła hutę "St. Antony". Sprowadziła z Koblencji
mistrza hutniczego - Gottloba Jacobi, który od 1799r. był
również współudziałowcem. Maria Kunegunda sprzedała swoje
udziały w hutach 24 maja 1805r. za 23 800 talarów braciom
Haniel.
Po sekularyzacji opactwa w Essen (opactwo Thorn zostało
zlikwidowane już w 1795r.) Maria Kunegunda mieszkała u brata
Klemensa Wacława, głównie w bawarskim Oberdorf. Gdy
w 1812r. zmarł Klemens Wacław, jeszcze przed pogrzebem
opuściła Oberdorf i zamieszkała u swojego bratanka Fryderyka
Augusta I.
Zmarła 8 kwietnia 1826r. w Dreźnie i trzy dni później
została pochowana w nowej krypcie w Kościele Dworskim.
W 1821r. napisała testament, który został ponownie odkryty
w Sächsisches Staatsarchiv w Dreźnie dopiero w 2001r.
Z testamentu wynika, że była opatka interesowała się swoimi
dawnymi włościami. Poczyniła zapisy dla wielu osób, od
najwyższego hofmistrza von Asbecka, poprzez jego sekretarza,
kucharkę, zarządzającą ubraniami, kucharza dworskiego,
lekarza Georga Brüninga, aż do stangreta. Legaty miał
wypłacić główny spadkobierca, którym był jeden z bratanków
Marii Kunegundy.
|