Karol Ferdynand Waza
Karol Ferdynand Waza (ur. 13
października 1613r. w Warszawie,
zm. 9
maja 1655r. w Wyszkowie)
– królewicz polski, biskup
wrocławski, biskup
płocki, książę
nyski, książę
opolsko-raciborski, książę
pułtuski, opat czerwiński w
latach 1634r.–1640r., mogilski i tyniecki,
pan na Żywcu.
Był synem Zygmunta III
Wazy i Konstancji Habsburżanki.
Zygmunt III Waza
ojciec
Karola Ferdynanda Wazy |
Konstancja
Habsburżanka
matka
Karola Ferdynanda Wazy |
Jan II Kazimierz
Waza
brat
Karola Ferdynanda Wazy |
Aleksander Karol
Waza
brat
Karola Ferdynanda Wazy |
Anna Katarzyna
Konstancja
Wazówna
siostra
Karola Ferdynanda Wazy |
Jan Albert Waza
brat
Karola Ferdynanda Wazy |
Dzieciństwo i młodość spędził pod opieką matki na dworze
królewskim w Warszawie. 23 marca 1624r. otrzymał od
papieża Urbana VIII dyspensę pozwalającą na objęcie godności
kanonika wrocławskiego. W tej sprawie interweniował u
papieża kardynał protektor Cosmo de Torres.
3 maja 1625r., dzięki zabiegom politycznym
cesarza Ferdynanda II Habsburga, został nominowany na
ordynariusza wrocławskiego. 22 października 1625r. otrzymał
papieskie zatwierdzenie na biskupstwo. 18 stycznia 1626r.,
mimo małoletniości i nieposiadania święceń kapłańskich,
został również uroczyście instalowany. Biskupstwem zarządzał
poprzez posłów i komisarzy królewskich.
W 1629r. przyłączył do diecezji wrocławskiej
okręg Prudnika z archidiecezji ołomunieckiej. Po śmierci
matki w 1631r. odziedziczył, wraz z bratem Janem
Kazimierzem, państwo żywieckie. W okresie rządów Władysława
IV Wazy rezydował przede wszystkim w Warszawie. Będąc osobą
bliską dworu królewskiego nie interesował się jednak
polityką i nie miał ambicji do zdobywania urzędów świeckich.
W latach 1632r.–1648r. poświęcał czas głównie pracy
administracyjnej, sprawom majątkowym i
gromadzeniu beneficjów kościelnych. W 1640r. został biskupem
ordynariuszem płockim. Nie zdecydował się nigdy na przyjęcie
święceń kapłańskich i sprawy duszpasterskie przekazał w
diecezji wrocławskiej swoim sufraganom spośród, których
najważniejszą rolę odgrywali biskup Jan Baltazar Liesch von
Hornau oraz archidiakon Piotr Gebauer. Podobnie postąpił z
diecezją płocką, gdzie zastępowali go w posłudze duchownej
biskupi Stanisław Starczewski i Wojciech Tolibowski.
W 1641r. wyznaczony został senatorem rezydentem. W 1643r.
ponownie został senatorem rezydentem.
Po śmierci Władysława IV Wazy w 1648r. zgłosił swoją
kandydaturę do tronu polskiego. Ogłosił program twardej
polityki i zdecydowanych kroków w celu stłumienia powstania
Chmielnickiego na Ukrainie. Uzyskał poparcie dwóch trzecich
senatorów i większości biskupów. Za jego kandydaturą
głosowała też szlachta ruska z Jeremim Wiśniowieckim na
czele. Jego kandydaturze sprzeciwiła się natomiast szlachta
wyznania ewangelickiego z Wielkiego Księstwa Litewskiego,
która obawiała się zaostrzenia polityki kontrreformacji. Na
czele opozycji wobec Karola Ferdynanda Wazy
stanęli Janusz i Bogusław Radziwiłłowie, którzy zagrozili
nawet zerwaniem unii polsko-litewskiej. Ostatecznie o
kandydaturze Karola Ferdynanda Wazy zadecydowały
listy Bohdana Chmielnickiego, który uzależniał zakończenie
buntu Kozaków na Zaporożu od wybrania na króla Jana
Kazimierza Wazy.
Po przegranej elekcji Karol Ferdynand Waza otrzymał po
Władysławie IV Wazie księstwo opolsko-raciborskie. Wycofał
się z życia publicznego. Osiadł w dobrach biskupów płockich
na Mazowszu. Swoją główną rezydencją uczynił zamek w Broku.
W 1651r. przejął opiekę nad osieroconym i pozbawionym
majątków na Ukrainie, Michałem Korybutem Wiśniowieckim.
Sfinansował jego podróże zagraniczne i zapewnił gruntowne
wykształcenie.
Karol Ferdynand Waza zmarł na dworze biskupim w Wyszkowie.
Pochowany został w kościele jezuitów w Warszawie.
Karol Ferdynand Waza pozostawił po sobie ogromny majątek.
Większa jego część została wydana na różnego rodzaju
fundacje kościelne. Resztę otrzymał Jan II Kazimierz Waza.
Pieniądze i dobra ziemskie odziedziczone po bracie pozwoliły
królowi polskiemu sfinansować zaciąg wojska podczas potopu
szwedzkiego, a księstwa śląskie dały mu schronienie, gdy
musiał opuścić Rzeczpospolitą w 1655r.
Pamięć o Karolu Ferdynandzie Wazie upamiętnia ufundowany
przez Jana II Kazimierza Wazę marmurowy obelisk Wazów przy
ul. 3 maja w Wyszkowie, którego autorem był rzeźbiarz Jan
Baptysta Gisleni.
|