Gertruda Mieszkówna

(ur. ok. 1025r., zm. 4 stycznia 1108r.) – córka króla Polski Mieszka II Lamberta i Rychezy; od 1043r. lub 1044r. żona Izjasława Iwielkiego księcia kijowskiego (od 1054r.). Jako autorka łacińskich modlitw prozą poetycką, zapisanych w Kodeksie Gertrudy jest najdawniejszym pisarzem polskim znanym z imienia.

Była córką Mieszka II Lamberta, króla Polski, i Rychezy. Miejsce i dokładna data jej narodzin nie są znane. Prawdopodobnie urodziła się około 1025r. Jako pierwszy tę hipotezę wysunął Stanisław Kętrzyński.
 

Mieszko II Lambert
ojciec Gertrudy
Mieszkówny

Rycheza Lotaryńska
matka Gertrudy
Mieszkówny

Kazimierz I
Odnowiciel
brat Gertrudy
Mieszkówny

Bolesław
Zapomniany
brat Gertrudy
Mieszkówny

Rycheza Adelajda
siostra Gertrudy
Mieszkówny

Agata Mieszkówna
siostra Gertrudy
Mieszkówny


O jej dzieciństwie i młodości brak bliższych informacji. Prawdopodobnie do 1036r. przebywała w Polsce, później z matką wyjechała do Niemiec, skąd wróciła po utrwaleniu się rządów Kazimierza I Odnowiciela.

Odebrała staranne wykształcenie. Początkowo kształciła się w Polsce, później przypuszczalnie w jednym z opactw prowincji kolońskiej.

Gertruda została wydana za mąż za 
Izjasława I, jednego z synów Jarosława Mądrego. Ruskie źródła podają, że miało to miejsce w 1043r., jednak na Rusi Kijowskiej w XI w. rok liczono od 1 marca, dlatego data ślubu zamyka się w przedziale między 1 marca 1043r. a 29 lutego 1044r. Małżeństwo to miało umocnić sojusz polsko-ruski. Kazimierz I Odnowiciel, brat Gertrudy, był żonaty z Marią Dobroniegą, siostrą Jarosława Mądrego i ciotką Izjasława.

W wyniku porażki Izjasława z Połowcami – 15 września 1068r. została wraz z mężem wygnana z Kijowa i osiadła w Polsce. Wtedy też powstał wspaniale iluminowany Kodeks Gertrudy (1068r.–1087r.) oraz najstarszy z pisanych tekstów astrologicznych z terenu Polski, Speculum astrologicum, pochodzący prawdopodobnie z 1068r.

Bolesław II Szczodry, bratanek Gertrudy, pomógł Izjasławowi opanować Kijów (2 maja 1069r.). Połock otrzymał wówczas jego syn Świętopełk Michał. Jednak 22 marca 1073r. para książęca z dziećmi znowu musiała uchodzić do Polski. Tym razem Bolesław Śmiały opowiedział się po stronie opozycji ruskiej, zabrał im część klejnotów i zmusił książąt do wyjazdu do Niemiec. Sam jednak zmuszony został przez papieża do pogodzenia się z parą książęcą, co miało być warunkiem przyznania mu korony królewskiej. 25 grudnia 1076r. Gertruda z mężem wzięła udział w koronacji Śmiałego w Gnieźnie.

15 lipca 1077r. król Polski po raz kolejny osadził Izjasława w Kijowie.

Po śmierci męża w 1078r., Gertruda przebywała na dworze najmłodszego syna Jaropełka, księcia turowskiego i włodzimierskiego. W 1084r. stała się zakładniczką Włodzimierza Monomacha, który zdobył Łuck, w którym schroniła się opuszczona przez syna.

Zmarła 4 stycznia 1108r. Nie jest znane miejsce jej pochowania.

Gertruda i Izjasław I (ur. ok. 1024/1025r., zm. 3 października 1078r.) doczekali się trzech synów. Byli to:
- Mścisław (ur. ?, zm. 1069r.), książę nowogrodzki i połocki
- Jaropełk Piotr (ur. przed 1050r., zm. 22 października 1087r.), książę wyżgorodzki, włodzimiersko-wołyński i turowski
- Światopełk II Michał (8 listopada 1050r., zm. 16 kwietnia 1113r.), książę nowogrodzki, turowski, wielki książę kijowski

Gertruda określiła Jaropełka mianem unicus, co znaczy umiłowany. Inne znaczenie tego słowa to jedyny, stąd niektórzy badacze sądzili, że był to jej jedyny syn, zaś pozostali pochodzili z bliżej nieznanego innego związku Izasława. Obecnie pochodzenie trzech synów Izasława od Gertrudy nie ulega wątpliwości.