Adelajda Kazimierzówna
Adelajda Kazimierzówna (ur.
zapewne pod koniec lat 70. lub na początku lat 80. XII w.,
zm. 8 grudnia 1211r.) – księżniczka małopolska z
dynastii Piastów.
Córka księcia krakowskiego i zwierzchniego księcia
Polski, księcia sandomierskiego i mazowieckiego Kazimierza
II Sprawiedliwego i Heleny, córki Konrada II znojemskiego z
dynastii Przemyślidów.
Kazimierz II
Sprawiedliwy
ojciec Adelajdy
Kazimierzówny |
Helena Znojemska
matka Adelajdy
Kazimierzówny |
Leszek Biały
brat Adelajdy
Kazimierzówny |
Konrad I
Mazowiecki
brat Adelajdy
Kazimierzówny |
Bolesław
brat Adelajdy
Kazimierzówny |
Na podstawie inskrypcji na płycie nagrobnej w kościele
dominikanów pw. św. Jakuba w Sandomierzu i dwóch
przekazów Jana Długosza historycy ustalali pochodzenie i
fakty z życia Adelajdy. Do czasów współczesnych w
literaturze dominował pogląd zgodny ze źródłami w kwestii
jej filiacji i roku śmierci. Według niego Adelajda była
zmarłą w 1211r. córką Kazimierza II Sprawiedliwego, jednakże
nie erygowała klasztoru dominikanów w Sandomierzu, lecz była
tamtejszą mniszką. W XIX w. pojawiła się teoria głosząca, że
Piastówna była córką Kazimierza I kujawskiego, która
wstąpiła do klasztoru dominikanów sandomierskich i zmarła w
1291r. Pogląd ten przyjęty przez większość badaczy został
zakwestionowany. Nowsza literatura uznała Adelajdę za córkę
Kazimierza Sprawiedliwego, fundatorkę sandomierskiego
kościoła, w którym po śmierci w 1211r. została pochowana
Jan Długosz przekazał, że Adelajda była córką Kazimierza
Sprawiedliwego. Nie wiadomo, kiedy się urodziła. Fakt, iż
nie wyszła za mąż ani nie wstąpiła do żadnego klasztoru,
przemawia za domniemaniem, że zmarły w 1194r. ojciec nie
zdążył zadecydować o jej przyszłości. Data urodzenia: pod
koniec lat 70. lub na początku lat 80. XII w. jest tylko
przypuszczalna. Umownie wśród potomstwa Kazimierza
Sprawiedliwego i Heleny znojemskiej Piastówna jest
umieszczana na piątym miejscu, po Odonie, a przed Leszkiem
Białym i Konradem I mazowieckim.
Geneza jej imienia nie jest jasna. W literaturze istnieją
trzy domysły. Kazimierzówna mogła otrzymać imię po
Adelajdzie, matce Salomei z Bergu a babce Kazimierza
Sprawiedliwego, aczkolwiek odległość chronologiczna między
śmiercią hrabiny Bergu a narodzinami Kazimierzówny jest
znaczna. Wątpliwe też, aby babka wpisała się w pamięć
osieroconego przez matkę w wieku 6 lat księcia. Gdyby
rodzice Kazimierza Sprawiedliwego, Bolesław Krzywousty i
Salomea z Bergu, mieli córkę o imieniu Adelajda, zmarłą w
młodym wieku, niepoświadczoną przez źródła, której grób
znajdowałby się w kraju, to właśnie po niej Kazimierzówna
mogłaby otrzymać miano. Wreszcie jej imię mogło nawiązywać
do Adelajdy Zbysławy, córki księcia wrocławskiego Bolesława
Wysokiego, z którym Kazimierz Sprawiedliwy był przez kilka
lat w sojuszu. W tym przypadku Piastówna musiałaby się
urodzić między 1177r. a 1184r.
Adelajda była fundatorką kościoła pw. św. Jakuba w
Sandomierzu, przy którym w 1226r. biskup krakowski Iwo
Odrowąż osadził dominikanów. Miała być także mniszką
w klasztorze cysterek w Trzebnicy za rządów jego pierwszej
opatki Petrissy.
Zmarła 8 grudnia 1211r. Została pochowana w erygowanym przez
siebie kościele.
Pod koniec XIV lub na początku XV w. ufundowano gotycką
płytę nagrobną. Znajduje się na niej wyrzeźbiona wypukło
postać kobiety ubranej w długą suknię i płaszcz, z głową
opartą na poduszce, z rękoma złożonymi do modlitwy, wokół
której zamieszczono inskrypcję w języku łacińskim: „hic
iacet domicella adleais filia ducis kazimiri fundatrix ilius
convet' et obit anno domini milesimo ccxi”. Tytuł fundatorki
klasztoru na nagrobku, skąd wiedzę zaczerpnął Długosz,
tłumaczy się pozostawieniem grobu Piastówny w przejętym
przez dominikanów kościele i wynikłym z tego powodu błędem w
źródle
W XIX w. pojawiła się w literaturze niezgodna z zachowanymi
źródłami teoria dotycząca Adelajdy. Przyjęto, że pochowana w
sandomierskim kościele dominikanów Kazimierzówna musiała być
tamtejszą mniszką. Jako że konwent został powołany w 1226r.,
stwierdzono, że nie mogła ona umrzeć w 1211r. Uznano za mało
prawdopodobną tezę, iż była córką Kazimierza Sprawiedliwego,
ponieważ wówczas zdecydowałaby się na wstąpienie do
klasztoru dopiero w wieku około 40 lat lub poprzednio żyła w
innej regule zakonnej. Wobec wątpliwości przemawiających
przeciw ojcostwu księcia krakowskiego część badaczy uznała
Adelajdę za córkę Kazimierza I kujawskiego.
Ustalono, że urodzona krótko przed 7 kwietnia 1249r.
Adelajda pochodziła z drugiego małżeństwa księcia
kujawskiego z Konstancją, córką księcia krakowskiego i
śląskiego Henryka II Pobożnego. Po 1278r. wstąpiła do zakonu
dominikanów w Sandomierzu, znajdującego się na ziemiach jej
rodzonego brata Leszka Czarnego. Tytuł fundatorki miał
utrwalić się dzięki nadaniom na rzecz konwentu poczynionym
przez nią samą lub dzięki jej wstawiennictwu przez Leszka.
Zmarła 8 grudnia 1291r., a rok 1211r. na nagrobku tłumaczono
pomyłką rzeźbiarza.
Ta akceptowana przez historyków wykładnia została
zakwestionowana. Podano w wątpliwość interpretację przekazu
Długosza, jakoby Adelajda była mniszką w klasztorze
dominikanów, uzasadniając, że kobieta nie mogła być
zakonnicą w męskim zgromadzeniu i że kronikarz wcale nie
wspomniał o jej zakonnej profesji.
Kwestionując ten pogląd, wskazano także na brak
bezpośredniego oparcia w ówczesnych źródłach przyjętych dat
życia jak i filiacji. Adelajda nie mogła być córką
Kazimierza I kujawskiego. Gdyby pochodziła z małżeństwa z
Konstancją, zostałaby wymieniona w napisanej w 1300r.
(najpóźniej w 1301r.) Genealogii św. Jadwigi, w
której wspominani są Kazimierzowice: Leszek Czarny i Ziemomysł
inowrocławski wraz z potomstwem. Na niekorzyść tej filiacji
świadczy fakt, iż wpływ na powstanie Genealogii miał
franciszkanin wrocławski Henryk z Breny, siostrzeniec
Kazimierza I, który nie pominąłby w opracowaniu swojej
siostry ciotecznej. Ponadto w czasie pisania Genealogii opatką trzebnickiego
klasztoru, będącego sanktuarium św. Jadwigi,
była Konstancja, córka Ziemomysła Kazimierzowica. Gdyby
natomiast Adelajda była córką księcia kujawskiego z
małżeństwa z Eufrozyną opolską, wówczas co prawda nie byłaby
wymieniona w Genealogii św. Jadwigi, ale zamiast do
Sandomierza zostałaby oddana do któregoś z miejscowych
klasztorów na Kujawach, gdzie znajdowałaby się pod opieką
rodzonych braci.
|