Elżbieta Bośniaczka
Elżbieta Bośniaczka (ur.
ok. 1340r.,
zm. w styczniu 1387r. w Novigradzie)
– żona Ludwika
Węgierskiego, królowa
węgierska i
niekoronowana królowa
polska,
regentka Królestwa Węgier.
Elżbieta była jedyną
córką Stefana II Kotromanicia, bana Bośni i Elżbiety
kujawskiej, córki Kazimierza III, księcia gniewkowskiego.
Elżbieta Kujawska
matka Elżbiety Bośniaczki |
Ludwik Węgierski
mąż Elżbiety Bośniaczki |
Katarzyna
Andegaweńska
córka Elżbiety Bośniaczki |
Maria
Andegaweńska
córka Elżbiety Bośniaczki |
Jadwiga
Andegaweńska
córka Elżbiety Bośniaczki |
Bardzo wcześnie została sprowadzona na dwór swojej potężnej
krewnej, Elżbiety Łokietkówny, węgierskiej królowej-matki.
Data przyjazdu nie jest znana, wiadomo jedynie, że jeszcze w
1350 roku była w Bośni. Wkrótce jednak znalazła się na
jednym z najświetniejszych europejskich dworów, jakim był
ówczesny dwór węgierski. Elżbieta Bośniaczka słynęła z
wyjątkowej urody i zwróciła uwagę swojego kuzyna, Ludwika,
króla Węgier, który wówczas był wdowcem. Ten postanowił
poślubić kuzynkę i wystąpił o dyspensę do Innocentego
VI (między narzeczonymi istniało pokrewieństwo czwartego
stopnia). 20 czerwca 1353 roku Ludwik ożenił się z Elżbietą,
a dopiero 31 sierpnia tego roku papież wydał zgodę na ten
związek.
Elżbieta była niezwykle piękna, powszechnie podziwiano jej
nieprzeciętną urodę. Była bardzo ambitna i żądna władzy,
jednak przez długie lata nie umiała sobie wyrobić
poważniejszej pozycji na dworze, na którym nadal główną rolę
grała jej teściowa, Elżbieta Łokietkówna. Jej mąż również
był człowiekiem wielkiego formatu, wprawdzie kochał swą
żonę, ale w sprawach politycznych nie liczył się poważniej z
jej zdaniem. Ludwik, podobnie jak i jego matka, zawsze
dbali, aby zewnętrzne formy szacunku wobec Elżbiety nie
różniły się niczym od tych okazywanych starej królowej. Mimo
zewnętrznej harmonii, wydaje się, że młoda królowa swej
drugorzędnej roli nie akceptowała. Elżbieta została królową
Węgier w wieku 14 lat – nie miała wielkiego rozeznania
politycznego i żywiła gorącą niechęć do wszystkiego co
niemieckie. Była dość lekkomyślna. Już jako dojrzała
kobieta, zwiedzając kościół w Zadarze, ukradła relikwię –
palec Świętego Szymona. Wkrótce dostała silnych mdłości, co
uznała za karę za swój czyn. Zwróciła relikwię, ofiarowując
kościołowi w ramach pokuty srebrną trumnę, przeznaczoną na
szczątki świętego.
W przeciągu pierwszych 17 lat małżeństwa królowa tylko raz
zaszła w ciążę. Urodzona wtedy córka żyła tylko kilka
miesięcy. Dopiero w 1370 roku Elżbieta urodziła następczynię
tronu, Katarzynę, a potem jeszcze dwie córki
– Marię i Jadwigę. Ludwik bardzo je kochał i wiele starań
włożył w zapewnienie im koron polskiej i węgierskiej po swej
śmierci. W wyborze mężów dla nich nie liczył się ze zdaniem
żony.
W 1370 roku Ludwik, zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami
objął władzę w Polsce. Po koronacji szybko powrócił
na Węgry, pozostawiając regencję matce. Elżbieta nigdy w
Polsce nie była. Nie została koronowana na królową, używała
jednak, podobnie jak teściowa tytułu „Regina Poloniae”. Na
dworze Bośniaczki przebywały przysłane z Krakowa przez
Elżbietę, córki Kazimierza Wielkiego. Nie były traktowane
zbyt dobrze, obawiano się bowiem, że mogą rościć sobie
pretensje do schedy po ojcu. Postarano się, aby zapomniały
polski i wydano je za władców z krajów dalekich i mało
znaczących.
Zgon męża w 1382 roku uczynił 42-letnią Elżbietę Bośniaczkę
czołową postacią sceny politycznej Węgier (teściowa już
wtedy nie żyła). Córki były nieletnie, matka więc
sprawowała regencję i podejmowała za nie decyzje. Ujawniła
się wtedy u Elżbiety długo ukrywana chęć władzy,
bezwzględność i zuchwałość, ale także brak doświadczenia
politycznego. Jej pierwszą decyzją była zmiana losu córek.
Odwrotnie niż zarządził Ludwik, Maria została koronowana na
królową węgierską, na tronie polskim zaś zasiadła Jadwiga.
Elżbieta próbowała całkowicie zerwać zaręczyny córek i
znaleźć dla nich innych kandydatów na mężów. Stąd zgoda na
poślubienie przez Jadwigę Jagiełły. Elżbieta, przy
pomocy palatyna Miklósa Garaia, objęła na Węgrzech władzę
regencyjną w imieniu starszej córki. Panowie małopolscy nie
zgodzili się na to, by regentem Królestwa
Polskiego został Zygmunt Luksemburski, przyszły mąż Marii.
Spowodowało to formalne zerwanie unii personalnej z Węgrami.
Elżbieta Bośniaczka chciała unieważnić zaręczyny starszej
córki z Zygmuntem i doprowadzić do jej małżeństwa z
królewiczem francuskim Ludwikiem Orleańskim. Wiosną 1385
roku zmusiła Zygmunta do powrotu do jego
dziedzicznej Brandenburgii.
W owym czasie na Węgrzech istniało kilka stronnictw
niechętnych regentce. Magnaci z południowych Węgier chcieli
by następnym władcą węgierskim został Andegaweńczyk, Karol
III z Durazzo król Neapolu. Na ich czele stał nienawidzący
Elżbiety János Horvát. Druga opozycyjna wobec niej grupa
była szczególnie wpływowa na północnym Zachodzie. Oni z
kolei chcieli osadzić na tronie Zygmunta
Luksemburskiego jako współwładcę u boku Marii. Innymi
wrogami Elżbiety była rodzina Lockfich w Siedmiogrodzie.
Wszystkie te grupy były coraz bardziej aktywne i
doprowadziły do anarchii w kraju. Królowa-regentka nie
umiała poradzić sobie z nimi i poprosiła o pomoc Karola III
z Durazzo. Ten został wezwany także przez członków opozycji
z południowych Węgier i we wrześniu 1385 roku przeprawił się
do Dalmacji przyjąwszy tytuł zarządcy tego królestwa.
O swoje prawa postanowił walczyć również Zygmunt
Luksemburski. Uzyskał poparcie swego przyrodniego
brata Wacława, króla Czech, zastawił część
dziedzicznej Marchii Brandenburskiej, wynajął 10 000 wojska
i w końcu sierpnia 1385 roku ruszył na Węgry. We wrześniu
1385 roku obległ obie monarchinie w Bratysławie. Bośniaczka,
mimo początkowych oporów, musiała ustąpić i 15 września 1385
roku królowa Maria poślubiła Zygmunta. Jego pozycja była
jednak słaba. Armia Zygmunta rozeszła się po kraju. Na wieść
o tym, że wkrótce przybędzie wezwany przez Bośniaczkę na
pomoc Karol III z Durazzo, Zygmunt uciekł opuszczony przez
zwolenników.
Władca Neapolu przybył na Węgry jesienią 1385 roku. Ogłosił,
że tylko on – jedyny Andegawen – jest prawowitym królem
Węgier. Wspierany przez grupę magnatów południowowęgierskich,
zmusił Marię i jej matkę, by przyznały mu tytuł regenta. 31
grudnia 1385 roku został ukoronowany na króla Węgier jako
Karol II. Obie monarchinie były przy tym obecne. 24 lutego
1386 roku nowego monarchę zamordowano z rozkazu Elżbiety
Bośniaczki. Na tronie Węgier zasiadła ponownie Maria. Jej
matka jeszcze raz objęła w jej imieniu rządy regencyjne. Ich
pozycja była jednak słaba. Zwolennicy zamordowanego króla
wzniecili bunt w różnych rejonach kraju. Trzeba było szybko
szukać sojuszników. 12 maja 1386 roku Maria i Elżbieta
spotkały się w Győr z Zygmuntem i Wacławem czeskim. W zamian
za pomoc Elżbieta Bośniaczka przepisała zięciowi liczne
dobra. Węgry miały spłacić pożyczkę, jaką Luksemburczyk
zaciągnął na sfinansowanie poprzedniej
wyprawy. Zygmunt wyjechał jednak wkrótce z niezbyt jasnych
powodów. Maria nie darzyła go sympatią. Elżbieta tymczasem
szukała sojuszu z Polską. 9 czerwca 1386 roku Elżbieta i
Maria zawarły pakt węgiersko-polski z Jadwigą i Władysławem
Jagiełłą skierowany przeciwko wszystkim wrogom obu
królowych, także Luksemburgom. Później wdowa
po Ludwiku planowała uciec z córką do Polski. Tymczasem
musiały schronić się w posiadłości Garaia w Garze w
południowych Węgrzech (obecnie Gorjani w Chorwacji). 25
lipca 1386 roku, w pobliżu miasteczka Diakonova, zostały
schwytane przez stronników Durazzów. Palatyn Miklós Garai został
zamordowany. Elżbieta przyznała Jánosowi Horvátowi, że to
ona i zamordowany palatyn zorganizowali zamach na
życie Karola. Błagała o darowanie życia niewinnej Marii.
Horvát postanowił odesłać je do Neapolu, aby tam Małgorzata
Andegaweńska, wdowa po Karolu III z Durazzo, mogła dokonać
na nich zemsty. Osadzono je na zamku Nowy Grod nad Adriatykiem.
Spodziewano się, że nowym królem Węgier zostanie okrzyknięty
małoletni Władysław z Durazzo, syn Małgorzaty i Karola III.
Jednak królowa Neapolu sama z trudem broniła tronu syna
przed wrogo nastawionym papieżem i zbuntowanymi feudałami.
Ostatnią nadzieją na odzyskanie wolności stał się nielubiany
zięć i mąż, Zygmunt Luksemburski. Wkroczył on ponownie do
Węgier i przybrał tytuł tutor et capitaneus (opiekuna i
starosty) królestwa. Na początku 1387 roku wyprawił się w
celu uwolnienia żony i teściowej. Na pomoc przybyła
mu Wenecja, niechętna unii Neapolu z Węgrami. Nowy Grod
został otoczony od strony lądu i morza. Obrońcy przed 15
stycznia 1387 roku udusili Elżbietę na oczach córki. 16
stycznia 1387 roku wywiesili jej zwłoki na wieży grożąc, że
to samo stanie się z Marią. Córkę udało się ostatecznie
uratować. Początkowo Elżbieta została pochowana w lutym 1387
roku w kościele świętego Chryzogona w Zadarze, potem zwłoki
królowej przeniesiono do grobu Ludwika I Wielkiego w Székesfehérvárze (Białogrodzie
Królewskim).
|