Przemysław I Noszak
Przemysław I Noszak (Cieszyński) (ur. między 1332 a 1336,
zm. 23 maja 1410 w Cieszynie) – książę cieszyński, bytomski
i siewierski od 1358, w latach 1359–1368 i od 1405 strata
Siewierza, od 1369 strata północnej części księstwa
bytomskiego, a od 1405 reszty, 1378–1382 w Żorach, od 1384
połowa Głogowa i Ścinawy (bez okresu 1404–1406), 1397–1401 w
Oleśnie, od 1385 w Strzelinie, 1401–1405 w Toszku,
dyplomata, wikariusz Rzeszy.
Kazimierz I Cieszyński
ojciec Przemysława I Noszaka |
Eufemia Mazowiecka
matka Przemysława I Noszaka |
Elżbieta
Bytomska
żona Przemysława I
Noszaka |
Przemysław I Oświęcimski
syn Przemysława I
Noszaka |
Bolesław I Cieszyński
syn Przemysława I Noszaka |
Małgorzata Cieszyńska
córka Przemysława I
Noszaka |
Anna Cieszyńska
córka Przemysława I Noszaka |
Anna Cieszyńska
siostra Przemysława I Noszaka |
Władysław Kazimierzowic Cieszyński
brat Przemysława I
Noszaka |
Bolesław
brat Przemysława I
Noszaka |
Jolanta Helena
siostra Przemysława I Noszaka |
Agnieszka
siostra Przemysława I Noszaka |
Jan
brat Przemysława I Noszaka |
Siemowit
brat Przemysława I
Noszaka |
Elżbieta
siostra Przemysława I
Noszaka |
|
|
|
Przemysław był trzecim pod
względem starszeństwa synem księcia Kazimierza I
Cieszyńskiego i księżnej Eufemii mazowieckiej. Uważany jest
za najwybitniejszego władcę Księstwa Cieszyńskiego. Nie
wiadomo kiedy się dokładnie urodził, z ustaleń profesora
Kazimierza Jasińskiego wynika jednak, że musiało to nastąpić
pomiędzy 1332 a 1336. Początkowo wydawało się, że Przemysław
nie ma większych szans na objęcie schedy po ojcu, jednak w
związku z wcześniejszą śmiercią starszych braci Władysława i
Bolesława został głównym następcą Kazimierza I.
Od 1355 angażował się w życie polityczne na dworze cesarza
Karola IV, gdzie rok później otrzymał stanowisko sędziego
nadwornego po zmarłym bracie Władysławie. Po śmierci ojca w
1358 objął tron cieszyński, nie przerywając swojej kariery
dyplomatycznej.
Około 1360 ożenił się z Elżbietą, córką księcia
kozielsko-bytomskiego Bolesława, co dało mu dodatkowe prawa
do odziedziczonej jeszcze przez Kazimierza I w 1357, po
Piastach bytomsko-kozielskich, połowy księstwa. Podział
jednolitego dotąd księstwa bytomskiego dokonany pomiędzy
książętami oleśnickimi a Przemysłem, został potwierdzony
ostatecznie w 1359. Książę cieszyński został wtedy opiekunem
córek Bolesława bytomskiego Eufemii i Bolki, które też miały
się zrzec z tego tytułu wszelkich pretensji do spadku po
ojcu, dzięki czemu książę cieszyński mógł przejąć całość
spadku po Bolesławie (z wyjątkiem Koźla, w którym utrzymali
się książęta oleśniccy). Niestety nabytek bytomski nie
okazał się trwały.
Przemysław szybko stał się najważniejszą postacią na praskim
dworze, a cesarz Karol IV powierzał mu coraz liczniejsze,
nieraz bardzo trudne, zadania. W 1361 doprowadził do
zawarcia układu pomiędzy Pragą a margrabią brandenburskim
Karolem V i uczestniczył w przejęciu przez Karola IV spadku
po Ludwiku Wittelsbachu. Strzegł też interesów cesarza w
Brandenburgii. Powodzeniem zakończyła się podjęta przez
Przemysława próba rozbicia sojuszu pomiędzy królem
węgierskim Ludwikiem Wielkim Andegaweńskim i książętami
niemieckimi. O pozycji księcia cieszyńskiego świadczy fakt,
że uczestniczył on w słynnym zjeździe europejskich władców w
karczmie u Wierzynka w Krakowie.
W 1380 cieszyński książę rozpoczął wielką karierę polityczną
o wymiarach ogólnoeuropejskich. W Paryżu próbował utrzymać
zagrożony sojusz czesko-francuski, a następnie udał się do
Anglii, gdzie prowadził rokowania w sprawie małżeństwa córki
Karola IV, Anny, z angielskim królem Ryszardem II. W nagrodę
za pomyślne załatwienie sprawy otrzymał od Ryszarda II
coroczne uposażenie w wysokości 500 funtów. Wziął też udział
w paryskich rokowaniach pokojowych pomiędzy Anglią i
Francją, które od niemal stu lat toczyły ze sobą wojnę. Przy
okazji doprowadził do poprawy stosunków króla Francji z
Wacławem IV, który przejął po ojcu czeską koronę. Wacław IV,
noszący tytuł króla rzymskiego, mianował Przemysława
wikariuszem na kraje niemieckie. Zadaniem księcia była
pacyfikacja napiętej atmosfery w Rzeszy. Udało mu się
doprowadzić walczące strony do rozejmu w Heidelbergu, a
następnie do pokoju w Koblencji. Przemysław Noszak
pośredniczył też w sporze Związku Miast z książętami
niemieckimi w 1389 oraz w rokowaniach dotyczących ustalenia
granicy pomiędzy Czechami a Miśnią.
W 1386 podczas nieobecności króla Wacława IV w Pradze
Przemysław dostąpił zaszczytu pełnienia funkcji gubernatora
Czech, chwilowo sprawując władzę w całym Królestwie. Jednak
szlachta czeska nie zgadzała się na tak wysoką pozycję
śląskiego księcia w Czechach, w związku z czym wkrótce
doprowadziła do zastąpienia go w radzie królewskiej przez
księcia opawsko-raciborskiego z rodu Przemyślidów. Zrodziło
to konflikt pomiędzy Księstwem Cieszyńskim a Księstwem
Opawskim, który o mały włos nie doprowadził do wojny.
Kulminacyjnym punktem tego konfliktu było zamordowanie w
1406 najstarszego syna Przemysława Noszaka, również
Przemysława, który powracał z Gliwic do Cieszyna i w
okolicach Rybnika został napadnięty przez Marcina Czecha,
działającego z polecenia księcia opawskiego Jana II. Spór
zakończyło podpisanie 7 listopada 1407 pokoju w Żorach.
W międzyczasie Przemysław Noszak został jednym z przywódców
Związku Śląskiego, który powstał z inicjatywy śląskich
książąt, mieszczaństwa i szlachty w trosce o zapewnienie
pokoju na terenie całego Śląska, należącego wtedy do coraz
mniej stabilnego Królestwa Czech. W ramach tej działalności
cieszyński książę doprowadził do zawarcia 12 czerwca 1397
układu z królem Polski Władysławem Jagiełłą o współpracy
przygranicznej w zwalczaniu rozbójnictwa. Przemysław zyskał
przy tym zaufanie polskiego króla, który wyraził zgodę na
przekazanie cieszyńskiemu księciu w zastaw ziemi
lublinieckiej i oleskiej przez wojewodę krakowskiego (w
ziemi tej utrzymał się książę cieszyński do 1401). Noszak
wziął też udział w pertraktacjach polsko-krzyżackich w 1410,
które zakończyły się jednak niepowodzeniem.
Po 1378 książę coraz mocniej zaczął się uskarżać na
doskwierającą mu podagrę. Choroba w końcu doprowadziła
energicznego księcia do całkowitego niedowładu nóg, tak że
Przemysław był zmuszony korzystać z pomocy lektyki. Stąd też
wziął się przydomek księcia cieszyńskiego: Noszak.
Postępująca choroba zmusiła Przemysława w 1396 do rezygnacji
z wpływu na politykę królestwa czeskiego.
Za panowania księcia Przemysława znacznie poszerzyły się
granice posiadłości Piastów cieszyńskich. Odziedziczył po
ojcu księstwo cieszyńskie i księstwo siewierskie (zakupione
przez jego ojca Kazimierza w 1337 r. od Władysława II
księcia bytomskiego. Zostało ono następnie sprzedane w 1359
za 2300 grzywien księciu świdnickiemu Bolkowi II. Do
Cieszyna wróciło parę lat po bezpotomnej śmierci Bolka
(1368), ok. 1372 r.) oraz połowę księstwa
kozielsko-bytomskiego. O to ostatnie stoczył w latach
1355-1369 ostry spór z Konradem II, który zakończył się
ponownym podziałem tych ziem i utrzymaniem się Przemysława w
południowej części księstwa.
W latach 1378–1382 udało mu się przejąć część księstwa
raciborskiego z Żorami. Wreszcie dzięki poparciu króla
Wacława IV znalazł się w 1384 w posiadaniu części księstwa
głogowskiego wraz z połową Głogowa i Ścinawy, a następnie (w
1385) odkupił od księcia ziębickiego Bolka III Strzelin.
Noszak wszedł też w posiadanie księstwa
oświęcimsko-zatorskiego, na które ekspektatywę nadał mu w
1372 sam cesarz Karol IV - Przemysław był bowiem najbliższym
krewnym książąt oświęcimskich, a po bezpotomnej śmierci
kuzyna, Jana III, w 1405 nabył prawa do tych ziem.
W 1404 Przemysław Noszak wyznaczył dla swojego dorastającego
syna noszącego jego imię księstwo głogowsko-ścinawskie. Rok
później do władztwa tego dołączył również odziedziczony po
Janie III - Oświęcim i Zator, oraz kupione w 1401 księstwo
toszeckie. Stan ten utrzymał się do śmierci syna w dniu 1
stycznia 1406, wtedy też Głogów i Ścinawę przyłączył na
powrót do swojego władztwa, zaś księstwo oświęcimskie i
toszeckie wydzielił kolejnemu synowi Bolesławowi, jako
tymczasową dzielnicę.
Do mniejszych nabytków należy zakup dzierżawy morawskiego
Mistka z kilkoma okolicznym wsiami naprzeciw Frydka.
Książę Przemysław I Noszak zmarł 23 maja 1410 w Cieszynie,
pozostawiając książęcą koronę jedynemu ocalałemu synowi -
księciu Bolesławowi, oraz małoletniemu wnukowi (synowi
Przemysława Oświęcimskiego) Kazimierzowi I. Z małżeństwa z
Elżbietą Bytomską pozostawił również dwie córki: Annę,
wydaną za mąż za księcia lubińskiego Henryka IX oraz
Małgorzatę, która jako dwórka Anny Luksemburskiej, królowej
Anglii, poślubiła Szymona Felbrigga, angielskiego barona.
Został pochowany w kościele dominikanów w Cieszynie.
|