Maria Bytomska
Maria bytomska (ur.
przed 1295, zm. 15 grudnia 1317 w Temesvárze) – księżniczka
bytomska, królowa węgierska z dynastii Piastów.
Córka księcia bytomskiego Kazimierza i Heleny, której
pochodzenie nie jest znane, aczkolwiek literatura
historyczna skłania się do uznania jej za córkę księcia
halickiego Lwa I z dynastii Rurykowiczów. Żona króla
Węgier Karola I Roberta z dynastii Andegawenów.
Kazimierz Bytomski
ojciec Marii Bytomskiej |
Helena
matka Marii Bytomskiej |
Bolesław Toszecki
brat Marii Bytomskiej |
Władysław Bytomski
brat Marii Bytomskiej |
Mieszko Bytomski
brat Marii Bytomskiej |
Siemowit Bytomski
brat Marii Bytomskiej |
Jerzy Bytomski
brat Marii Bytomskiej |
|
|
|
|
|
Maria była pierwszą żoną Karola Roberta, poślubioną przez
niego w 1306. Związek ten był bezpotomny, jednakże starsza
literatura naukowa utrzymywała, że pochodziły z niego dwie
córki. Niewiele wiadomo o działalności Marii na Węgrzech.
Jej małżeństwo z Karolem Robertem utrwalało porozumienie
polsko-węgierskie skierowane przeciw Czechom. Przyczyniło
się także do nawiązania bliskich kontaktów
polsko-węgierskich w XIV w., m.in. wpłynęło na zawarcie
przez Karola Roberta trzeciego małżeństwa z Elżbietą
Łokietkówną oraz na kariery kościelne na Węgrzech braci
Marii: Bolesława i Mieszka.
Data urodzenia Marii nie jest znana. W 1306, gdy została
poślubiona przez Karola
Roberta,
zgodnie z wymogiem ówczesnego prawa
kanonicznego musiała
mieć ukończone 12 lat. Urodziła się zatem najpóźniej w 1294.
Była pierwszą przedstawicielką śląskiej linii dynastii
piastowskiej noszącą
imię Maria. Motywy nadania jej tego miana nie są znane.
Wśród dzieci Kazimierza
bytomskiego umownie
zajmuje ostatnie, szóste miejsce, aczkolwiek mogła urodzić
się nawet jako trzecie dziecko z kolei.
Informację o zamążpójściu
Marii z Karolem Robertem przekazał Jan Długosz w Rocznikach dwukrotnie:
raz pod rokiem 1306 i ponownie pod 1310. Z dwóch datacji
poprawna jest ta wcześniejsza. Na jej korzyść przemawia
pierwszy znany dokument Marii jako królowej węgierskiej,
wystawiony 23 czerwca 1306. Ponadto po 1306 w dokumentach
węgierskich zaczynają występować urzędnicy królowej.
Wreszcie przypuszcza się, że pożyczka w wysokości 140
grzywien groszy srebrnych zaciągnięta ok. 1305 przez
Kazimierza bytomskiego została przeznaczona na pokrycie
kosztów związanych z weselem Marii i Karola Roberta. W
obydwu kronikarskich wzmiankach Długosz odniósł się do urody
Marii, określając Piastównę śląską jako „bardzo piękną
dziewczynę” i „dziewczynę słynącą wówczas z niezwykłej
urody”. W zawarciu małżeństwa miał pośredniczyć brat
księżniczki, Bolesław, scholastyk krakowski i książę
toszecki. Ślub i wesele odbyły się najprawdopodobniej
w Bytomiu, w parafii panny młodej. Po przybyciu na Węgry
zgodnie z prawie stuletnim zwyczajem Maria została
koronowana na królową węgierską przez biskupa weszpremskiego
Benedykta w Székesfehérvárze.
Małżeństwo Marii z Karolem Robertem umacniało antyczeski
sojusz polsko-węgierski zawarty między jej mężem
a Władysławem Łokietkiem, bratem ciotecznym ojca Piastówny,
który zapewne miał swój udział w realizacji projektu
małżeńskiego. Wiązało księstwo bytomskie z obozem
antyczeskim, w konsekwencji znosiło zależność lenną wobec
Czech. Wzmacniało pozycję Karola Roberta w rywalizacji
z Ottonem bawarskim o koronę węgierską po wymarłej
dynastii Arpadów, o ile matką Marii była Helena Lwówna,
wnuczka Beli IV ze strony matki. Przyczyniło się także do
nawiązania ścisłych stosunków między Polską a Węgrami w XIV
wieku. Wywarło wpływ na zawarcie trzeciego małżeństwa Karola
Roberta z Elżbietą Łokietkówną, a także wpłynęło na
uzyskanie wysokich godności kościelnych na Węgrzech przez
braci Marii, aczkolwiek nominacje na urzędy biskupie
otrzymali oni dopiero po jej śmierci, gdy królową węgierską
była Łokietkówna. Bolesław został arcybiskupem ostrzyhomskim,
natomiast Mieszko wpierw otrzymał biskupstwo nitrzańskie,
skąd został przeniesiony na biskupstwo weszpremskie,
obejmując jednocześnie urząd kanclerza królowej.
Niewiele wiadomo o roli Marii na węgierskim dworze
królewskim. Znane są tylko dwa dokumenty przez nią wydane.
Pierwszy, z 1312, zachował się do czasów współczesnych wraz
z pieczęcią. Treść drugiego, z 9 kwietnia 1313, znana jest z
potwierdzenia kapituły w Székesfehérvárze. Na awersie
pieczęci Marii znajdują się wyobrażenie królowej siedzącej
na tronie w kwiatowej otoczce oraz litery M i A po
bokach postaci. Na rewersie natomiast umiejscowiono podwójny
krzyż Andegawenów, a także litery RI oraz A pomiędzy
jego ramionami. Litery z obu stron pieczęci składają się na
imię królowej.
Małżeństwo z Karolem Robertem było bezdzietne,
prawdopodobnie z powodu bezpłodności królowej. Starsza
literatura przypisywała temu związkowi dwie córki. Pierwsza
z nich – Katarzyna miała być żoną Henryka świdnickiego,
druga – Elżbieta żoną Bolesława niemodlińskiego. Pogląd ten
został jednak zakwestionowany. Karol Robert nie był wobec
Marii wiernym mężem. Utrzymywał stosunki z pochodzącą z
wyspy Czepel na Dunaju nieznaną z imienia kobietą, która pod
koniec 1316 lub na początku 1317 urodziła mu syna Kolomana.
Ten jako potomek królewski z nieprawego łoża zrobił karierę
kościelną, sprawując w latach 1337–1375 rządy biskupie
w Győr.
Maria zmarła 15 grudnia 1317 w Temesvárze i została
pochowana w Székesfehérvárze, w bazylice Panny Marii.
Wiadomość tę przekazał Jan Długosz. Relację polskiego
kronikarza potwierdzają źródła węgierskie, przy czym podają
one trzy różne daty roczne śmierci Piastówny: 1315, 1316,
1317. Na korzyść trzeciej datacji przemawia dokument Karola
Roberta z 24 lutego 1317, w którym Maria występuje jeszcze
jako osoba żyjąca. Powstałe rozbieżności w dacie rocznej
tłumaczy się opuszczeniem pionowych kresek przez pisarza –
zamiast MCCCXVII zapisano MCCCXV i MCCCXVI.
Moment złożenia Marii do grobu został przedstawiony
na miniaturze w Kronice ilustrowanej, przechowywanej
w zbiorach Biblioteki Narodowej w Budapeszcie.
Po śmierci Marii Karol Robert żenił się jeszcze dwukrotnie.
W 1318 poślubił Beatrycze Luksemburską, która w następnym
roku zmarła w trakcie porodu, a w 1320 pojął za żonę
Elżbietę Łokietkównę, z którą doczekał się licznego
potomstwa.
|