Henryk V Żelazny
Henryk V Żelazny (ur. między 1312 a 1321, zm. 13 kwietnia
1369) – w latach 1342–1369 książę żagański, od 1344
dziedziczny lennik czeski, od 1349 na połowie Głogowa, od
1363 na połowie Ścinawy.
Henryk IV Wierny
ojciec Henryka V Żelaznego |
Matylda Brandenburska
matka Henryka V Żelaznego |
Anna Płocka
żona Henryka V Żelaznego |
Henryk VI Starszy
syn Henryka V Żelaznego |
Anna
córka Henryka V Żelaznego |
Jadwiga Żagańska
córka Henryka V Żelaznego |
Henryk VII Rumpold
syn Henryka V Żelaznego |
Henryk VIII Wróbel
syn Henryka V Żelaznego |
|
|
|
|
Henryk V Żelazny był jedynym synem księcia żagańskiego
Henryka IV Wiernego i Matyldy brandenburskiej. Doświadczenie
polityczne zdobywał jeszcze u boku ojca uczestnicząc w
pertraktacjach ze stryjem Janem ścinawskim w 1341 r., dzięki
czemu obszar księstwa został powiększony o okręg Wschowy.
Rok później wobec śmierci ojca Henryk V został udzielnym
księciem żagańskim.
Nazywano go „Żelaznym” już we źródłach współczesnych ze
względu na szaloną konsekwencję i bezwzględność. Po śmierci
swego ojca próbował realizować politykę odzyskania
utraconych ziem Henryka IV Wiernego.
W 1343 r. Henryk V odmawiając konsekwentnie złożenia hołdu
Luksemburgom usiłował odzyskać Głogów, który został zajęty
przez Jana Luksemburskiego po śmierci jego stryja Przemka w
1331 r. Jan Długosz zabierając głos w tej sprawie pisze:
Henryk, tak bardzo bolał nad krzywdą ojca, że dla odzyskania
połowy miasta Głogowa ciągłymi walkami i napadami gnębił
króla czeskiego Jana i jego syna Karola, który po nim objął
to królestwo. Król Karol uznał za konieczne przybycie ze
znacznym wojskiem z pomocą zaczepianym już dawno przez
Henryka mieszczanom głogowskim.
Pomiędzy królem czeskim Karolem IV, a Henrykiem V Żelaznym
rozgorzała nierówna walka.
W tym samym czasie (tj. w 1343 r.) król Polski Kazimierz III
Wielki korzystając z zamieszania na Śląsku uderza na ziemię
wschowską, zdobywając ją błyskawicznie. W niespodziewanym
konflikcie wsparli Henryka jego stryjowie Konrad I oleśnicki
i Jan ścinawski, co spowodowało pojawianie się oddziałów
polskich pod murami Ścinawy i mimo wcześniejszej przegranej
z wojskami Konrada pod Oleśnicą król polski mógł ostatecznie
święcić sukces odzyskania ostatniego skrawka Wielkopolski.
Jan Długosz na ten temat napisał: Zajął swego czasu dziad
wspomnianego Henryka, książę głogowski i żagański, Henryk –
kiedy król polski Władysław przez wiele lat był zajęty
licznymi wojnami a zwłaszcza tymi, którymi go gnębili
Krzyżaczy – miasto Wschowę i związany z nim okręg, należący
do Królestwa Polskiego. Jego zajęcie przez wiele lat
uchodziło mu bezkarnie. Kiedy król Kazimierz raz po raz
przez posłów i przez listy upominał się u niego o jego
zwrot, dawał pełne pychy, opryskliwe odpowiedzi. (...)
Przeto król Kazimierz obległ najpierw Wschowę, a szturmując
ją przez wiele dni wszystkimi sposobami, kiedy żołnierze
księcia żagańskiego nie mogli stawiać oporu, po przerwaniu
murów, zdobywa je. (...) Po zagarnięciu tam niemałej liczby
jeńców i zajęciu również całej ziemi wschowskiej poprowadził
wojsko do księstwa żagańskiego.
Nie mogąc pokonać tak twardego przeciwnika, Henryk V posłał
do Kazimierza Wielkiego poselstwo, w którym prosił o pokój.
Wojska polskie ustąpiły wtedy z księstwa żagańskiego, a w
obozie wojsk polskich doszło do spotkania pomiędzy królem
polskim a Henrykiem Żelaznym. Polski władca nie chcąc zrazić
księcia żagańskiego do siebie potraktował go wówczas z
honorami i zwrócił mu część zajętej ziemi (z wyjątkiem ziemi
wschowskiej).
Konflikt z Polską uniemożliwił Henrykowi stawianie dalszego
oporu również Luksemburgom. Do układu doszło ostatecznie 7
czerwca 1344, kiedy Luksemburczyk oddał księciu Henrykowi V
Żelaznemu połowę księstwa głogowskiego (przejęcie tej ziemi
nastąpiło jednak dopiero w 1349 r.), w zamian za co ten
złożył mu 23 listopada w Pradze hołd lenny.
Wydarzenia z 1344 r. spowodowały zbliżenie Henryka V do
polityki Luksemburgów i kiedy rok później wybuchła wojna
polsko-czeska o Śląsk, książę żagański wsparł militarnie
swojego suwerena próbując jednocześnie odzyskać utraconą
Wschowę.
Jako lennik króla czeskiego Henryk V uczestniczył również w
licznych uroczystościach i akcjach dyplomatycznych Karola IV
Luksemburskiego (np. w dniu 1 września 1347 r. w koronacji
Karola w Pradze, dwa lata później uczestniczył w orszaku
króla w podróży do Awinionu i Akwizgranu, by wreszcie w 1355
stać się świadkiem wyprawy do Włoch i koronacji cesarskiej w
Rzymie).
Wierna służba zaowocowała w 1351 r. przekazaniem Henrykowi
przez Karola po bezpotomnej śmierci Bolesława III Płockiego
jego dzierżaw, jako dziedzictwa po zhołdowanym w 1329 r.
przez Jana Luksemburskiego Wacławie. Tylko zdecydowana akcja
Kazimierza Wielkiego zapobiegła usadowieniu się książąt
żagańskich na Mazowszu.
W 1356 r. Henryk wraz z Mikołajem Ziębickim uczestniczył w
misji dyplomatycznej do Konstantynopola, skąd wziął udział w
pielgrzymce do Palestyny.
Po powrocie książę żagański poszerzał swoje posiadłości.
Opanował drogą zakupów (głównie od Jana Ścinawskiego)
Nowogród Bobrzański, Ryczeń, połowę Ścinawy, oraz obszar
pomiędzy Baryczą a Odrą zwany Międzyrzeczem. Kolejnym
nabytkiem była połowa Góry Śląskiej przyłączona do księstwa
po śmierci stryja, która nastąpiła pomiędzy 1361 a 1365 r.
(pretensje drugiego stryja Konrada I oleśnickiego zostały
zaspokojone sumą 600 grzywien srebra).
W 1360 r. niespodziewanie doszło do pogorszenia wzajemnych
stosunków z Karolem IV Luksemburskim. Jednym z powodów było
zbliżenie się króla czeskiego do księcia świdnickiego Bolka
II Małego i wyciągnięcia na powrót na światło dzienne sprawy
oprawy wdowiej Konstancji wdowy po Przemku głogowskim.
Henryk V Żelazny zorientował się, że nowy podział księstwa
doprowadzi do tego, że utraci on nowe zdobycze, na które
liczył. Jako przeciwwagę zbliżył się więc do Kazimierza
Wielkiego i zaczął bywać na dworze krakowskim. Nowa linia
polityczna została przypieczętowana małżeństwem zawartym
pomiędzy córką Henryka Żelaznego Jadwigą Żagańską a
Kazimierzem Wielkim. Miało ono charakter polityczny.
Kazimierz Wielki liczył na zwiększenie wpływów na Śląsku, a
książę żagański zyskiwał możnego protektora i sojusznika.
Ślub odbył się przypuszczalnie 25 lutego 1363 r. we Wschowie
udzielony został przez biskupa poznańskiego Jana V z
Lutogniewa.
Henryk V był uważany za dobrego gospodarza, choć źródła
podkreślały jego nadmierną surowość w kontaktach z
poddanymi. Nie liczył się ani z kościołem, ani ze szlachtą.
Szczególnie był kłopotliwy dla zakonu kanoników regularnych
św. Augustyna z Żagania, z którymi toczył ciągłe spory.
Różne ekscesy i wybryki doprowadziły do furii jego wasali,
którzy go porwali i uwięzili w podziemiach kościoła św.
Jakuba w Głogowie. Tylko przypadkowi Henryk V Żelazny
zawdzięcza uwolnienie. W 1367 r. książę w wyniku zapalenia
oczu stracił wzrok.
Książę był żonaty z córką księcia płockiego Wacława Anną
(zmarłą 16 lutego 1363 r.), z którego to małżeństwa dochował
się trzech synów, późniejszych książąt: (Henryka VI
Starszego, Henryka VII Rumpolda, oraz Henryka VIII Wróbla),
oraz dwie córki (Annę żonę Jana I Raciborskiego i Jadwigę
żonę króla Polski Kazimierza Wielkiego i potem Ruprechta
Legnickiego).
Zmarł na zapalenie płuc 13 kwietnia 1369 r., został
pochowany w Żaganiu w kościele kanoników regularnych.
|