Jerzy Radziwiłł Herkules ojciec Barbary Radziwiłłówny

Barbara Kolanka matka Barbary Radziwiłłówny

Zygmunt II August mąż Barbary Radziwiłłówny

Anna Elżbieta Radziwiłłówna siostra Barbary Radziwiłłówny

Mikołaj Radziwiłł Rudy brat Barbary Radziwiłłówny

Po śmierci pierwszego męża nawiązała romans z młodym królem, który poślubił ją w roku 1547r., po śmierci pierwszej małżonki. Ślub zawarto w sekrecie oraz bez zgody rodziców i bez zasięgnięcia opinii rady, w celu zalegalizowania potomka, którego jakoby spodziewała się Barbara. Ujawnienie mezaliansu spowodowało wielki skandal i ostrą kampanię przeciwko uznaniu ważności małżeństwa monarchy z poddaną, rozpoczynając walkę Zygmunta Augusta o koronację małżonki. Barbarę Radziwiłłównę nazywano publicznie wielką nierządnicą litewską, używając również wyrażeń niecenzuralnych, wyliczano jej rzekomych kochanków, a nawet atakowano słownie podczas bezpośrednich spotkań. Barbara została ostatecznie koronowana na pół roku przed swoją śmiercią, po długiej i ciężkiej chorobie.

Postać wzbudzająca wiele kontrowersji i sprzecznych opinii. Bohaterka wielu utworów literackich, filmowych i plastycznych oraz prac naukowych.

Barbara Radziwiłłówna była córką kasztelana wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego Jerzego Radziwiłła i Barbary z Kołów, siostrą hetmana Mikołaja Radziwiłła, zwanego Rudym. Poprzez matkę była potomkinią królowej Polski Elżbiety Pileckiej, trzeciej żony Władysława Jagiełły.

Dzień i miesiąc narodzin Barbary Radziwiłłówny są pewne, ponieważ zostały odnotowane za jej życia w rachunkach królewskich za rok 1549r. Barbara Radziwiłłówna z pewnością urodziła się 6 grudnia. Natomiast data roczna narodzin królowej, znana z kilku przekazów, może być różnie interpretowana, zamykając się jednak w granicach lat 1520r.–1523r.

Opierając się na rękopiśmiennym rodowodzie, znajdującym się w zbiorach rodzinnych Radziwiłów, w XIX w. Edward Kotłubaj za datę narodzin Barbary Radziwiłłówny uznał rok 1520r. Jednakże w „De origine gentis Radiviliae” Salomon Rysiński wskazywał rok 1522r., zaś metryczka przyszyta do sukni królowej, którą odkryto w 1931r. podczas badań podziemi wileńskiej katedry, odnosiła się do roku 1523r.

18 maja 1537r. poślubiła w Gieranojach Stanisława Gasztołda, wojewodę nowogródzkiego, a potem trockiego, po czterech latach małżeństwa owdowiała. Na Stanisławie wygasł ród Gasztołdów. W myśl zasad prawa litewskiego po wygaśnięciu w linii męskiej rodu dobra przypadały wielkiemu księciu. Opiekun Barbary, jej brat, Mikołaj Rudy, zwrócił się o pomoc do królowej Bony (chodziło o możliwość korzystania chociaż z części dóbr ziemskich). W październiku 1543 r. nastąpiło wydarzenie, które zmieniło całe życie Barbary. Do Gieranojów przyjechał król Zygmunt August. Oficjalnym celem wizyty było załatwienie spraw spadkowych po Gasztołdach. Wówczas prawdopodobnie nastąpiło pierwsze zbliżenie pomiędzy późniejszymi małżonkami. Pobyt króla został wtedy przedłużony, oficjalnie z powodu szerzącej się zarazy. Romans był kontynuowany w Wilnie, w tym czasie Zygmunt August był jeszcze małżonkiem Elżbiety Austriaczki.

Dopiero gdy król został wdowcem, zawarł potajemny ślub z Barbarą w 1547 roku. Małżeństwo wywołało burzę wśród szlachty i spotkało się ze sprzeciwem Zygmunta Starego i Bony. Na sejmie piotrkowskim 1548r., senatorowie pod wodzą prymasa Mikołaja Dzierzgowskiego, Piotra Kmity, Jana Tęczyńskiego, Andrzeja Górki i Izba Poselska z Piotrem Boratyńskim i Stanisławem Podlodowskim na czele, żądali unieważnienia małżeństwa. Król odparł wszystkie ataki, stanowczością i energią zmusił wszystkich po kolei oponentów do uległości, doprowadził do koronacji Barbary.

Barbara Radziwiłłówna została koronowana na królową Polski 7 grudnia 1550r. Jej małżeństwo podniosło znaczenie rodu Radziwiłłów i innych rodów litewskich, co spotkało się z oporem szlachty i magnaterii polskiej. Według historyków przyczyną śmierci Barbary był rak szyjki macicy, a według napisanej książki w 2013 roku autorstwa dr. Janusza Kubickiego pt. Żony królów i władców Polski. Historia i medycyna królowa zmarła na kiłę. Po przedwczesnej śmierci, pochowana została 24 czerwca 1551r. w katedrze wileńskiej.

Historycy (Karol Szajnocha, Julian Bartoszewicz), przedstawiając Barbarę Radziwiłłównę na podstawie dokumentów, obniżają wyidealizowany przez legendę i poezję jej charakter i podkreślają cechy ujemne: dumę, ambicję, kapryśność czy rozwiązłość seksualną (mówiono o jej 38 kochankach).