Helena Moskiewska
Helena Iwanowna (ur. 19
maja 1476r. w Moskwie,
zm. 20
stycznia 1513r. w Wilnie)
– żona Aleksandra
Jagiellończyka, wielka
księżna litewska i
niekoronowana królowa
Polski,
córka wielkiego
księcia moskiewskiego Iwana
III i Zofii
(Zoe) Paleolog –
bratanicy ostatniego cesarza bizantyńskiego, Konstantyna
Dragazesa.
3 grudnia 1494r. poselstwo
polskie z kasztelanem wileńskim Aleksandrem Juriewiczem
Holszańskim i kasztelanem trockim Janem Jurjewiczem
Zabrzezińskim na czele wyruszyło z Wilna po Helenę w celu
wydania jej za mąż za wielkiego księcia
litewskiego Aleksandra Jagiellończyka. Małżeństwo to miało
cementować rozejm litewsko-moskiewski. Po przybyciu Heleny
na Litwę, odbył się ślub obojga 15 lutego 1495r. w katedrze
Świętego Stanisława w Wilnie. Nie zachowały się przekazy
dotyczące posagu, prawdopodobnie takowego nie było, gdyż
Helena w listach do ojca wspominała dobroć męża, który wziął
żonę bez posagu. Małżonek okazał dużą hojność wobec Heleny.
28 sierpnia 1501r. Aleksander nadał żonie prawem
dziedzicznym dobra Kniażyce, Teteryn, Smolniany, Hradyszcze
i Łosice. Dokumentem z 10 stycznia 1503r. Helena otrzymała
również zamek Mohylew z przynależnymi dobrami.
Mimo zawarcia związku małżeńskiego z Aleksandrem, księżna
pozostała przy wyznaniu prawosławnym. Prawdopodobnie w lecie
1497r. księżna zaszła w ciążę, która jednak zakończyła się
poronieniem. W maju 1500r. księżna poważnie zachorowała,
przypuszczalnie z powodu kolejnego poronienia. Po śmierci
brata Aleksandra, króla polskiego Jana Olbrachta, książę
przyjechał do Krakowa na koronację, zaś Helena przebywała w
Wilnie. Kościół katolicki nie wyraził zgody na koronację
Heleny, która była odmiennego wyznania. Przyjęła jednak
oficjalnie tytuł królowej.
W czasie wojny z Moskwą wielokrotnie pomagała Aleksandrowi w
negocjacjach ze swoim ojcem, prosząc go listownie o
zaniechanie najazdów na Litwę. W mężu znalazła największe
wsparcie i zrozumienie, opiekowała się nim, gdy zachorował.
Po jego śmierci w 1506r., Helena nadal pomagała w
polepszeniu napiętych stosunków z Moskwą. W 1511r. próbowała
wyjechać do Moskwy, jednak nie zgodził się na to jej
szwagier, Zygmunt I Stary. Potajemna próba opuszczenia
Polski została udaremniona przez kanclerza wielkiego
litewskiego Mikołaja Radziwiłła. Pod koniec tego roku Helena
udała się do Brasławia.
Była podejrzewana o spiskowanie na rzecz brata, wielkiego
księcia moskiewskiego Wasyla III. Zmarła bezpotomnie w wieku
trzydziestu siedmiu lat i została pochowana w cerkwi
Przeczystej Bogurodzicy w Wilnie. Wiele źródeł i
współczesnych relacji podaje, jakoby została otruta, zaś
sprawcami tej zbrodni mieli być Radziwiłłowie. Pozostawiła
po sobie 40 000 dukatów, które w znacznej mierze zebrała
podczas pobytu na Litwie.

|