Fenenna Kujawska
Fenenna (ur. między 1268 a
1277, zm. pod koniec 1295) – księżniczka kujawska
(inowrocławska), królowa węgierska z dynastii Piastów.
Córka księcia inowrocławskiego Ziemomysła i Salomei, córki
księcia tczewskiego Sambora II. Bratanica Władysława I
Łokietka. Żona króla Węgier Andrzeja III z dynastii Arpadów.
Ziemomysł
Inowrocławski
ojciec Fenenny Kujawskiej |
Salomea Pomorska
matka Fenenny Kujawskiej |
Leszek Inowrocławski
brat Fenenny Kujawskiej |
Przemek Inowrocławski
brat Fenenny Kujawskiej |
Kazimierz III Gniewkowski
brat Fenenny Kujawskiej |
Konstancja
siostra Fenenny Kujawskiej |
Fenenna pojawia się tylko w
dwóch polskich źródłach: Genealogii św. Jadwigi i Rocznikach
Jana Długosza, a także w źródłach węgierskich. Genealogia
przekazała, że była ona córką Ziemomysła inowrocławskiego
poślubioną przez niewymienionego z imienia króla Węgier.
Korzystający z tego źródła Długosz dodał, że Piastówna
wyszła za mąż za króla Stefana V. Ta niepoparta źródłami i
błędna informacja utrzymywała się w literaturze do XVIII w.
Dopiero w następnym stuleciu Fenenna została zidentyfikowana
jako żona Andrzeja III.
Co prawda Fenenna nie odgrywała znaczącej roli na węgierskim
dworze, jednakże wzmacniała sojusz pomiędzy jej mężem a
stryjem Władysławem Łokietkiem, korzystny dla kujawskiego
Piasta w trakcie walk m.in. z królem Czech Wacławem II.
Wkrótce po jej śmierci Andrzej III związał się z Przemyślidą,
czego wyrazem były zaręczyny ich córki Elżbiety z
królewiczem czeskim Wacławem.
Jako córka Ziemomysła inowrocławskiego Fenenna jest
poświadczona przez Genealogię św. Jadwigi. Małżeństwo jej
rodziców zostało zawarte w pierwszej połowie lutego 1268.
Jeżeli była ona najstarszym dzieckiem książęcej pary, to
mogła urodzić się jeszcze w tym samym roku. Wychodząc za mąż
w 1290, zgodnie z ówczesnym prawem kanonicznym, musiała mieć
ukończonych 12 lat, natomiast gdy w 1292 zostawała matką,
najprawdopodobniej liczyła co najmniej 15 lat. W związku z
powyższym datę jej narodzin ustala się na lata między 1268 a
1277.
W kwestii kolejności narodzin potomstwa Ziemomysła
inowrocławskiego i Salomei pomorskiej badacze nie są zgodni.
Powszechnie przyjmuje się, że Fenenna urodziła się jako
drugie dziecko książęcej pary, po Eufemii a przed Leszkiem.
W literaturze można spotkać się też z poglądem, że Fenenna
była najstarszym dzieckiem księcia inowrocławskiego.
Istnieje również hipoteza, że trzy córki Ziemomysła
(Eufemia, Fenenna i Konstancja) urodziły się przed synami
(Leszkiem, Przemysłem i Kazimierzem), gdyż ci wiek sprawny
osiągnęli zdecydowanie później niż one. Na tej podstawie
wyciągany jest wniosek, że narodziny Fenenny i jej dwóch
sióstr mogły nastąpić w początkowym okresie trwania
małżeństwa rodziców (w latach 1268–1271), natomiast chłopcy
urodzili się po wyraźnym kilkuletnim odstępie.
Imię Fenenny jest pochodzenia biblijnego, w przekładzie
Jakuba Wujka nosiła je jedna z dwóch żon Elkany, ojca
proroka Samuela. W Polsce imię to występowało bardzo rzadko.
Księżniczka kujawska była jedyną przedstawicielką dynastii
piastowskiej noszącą to miano.
Genealogia św. Jadwigi podała, że Fenenna została poślubiona
przez króla Węgier. Według Jana Długosza władcą tym miał być
Stefan V. Choć przekaz polskiego kronikarza nie ma oparcia w
źródłach i jest fałszywy (Stefan V zmarł w 1272), to jeszcze
w XVIII stuleciu utrzymywał się jako prawdziwy. Mężem
Piastówny kujawskiej był Andrzej III, co znajduje
dostatecznie potwierdzenie w źródłach węgierskich. Z okresu
jego panowania, z lat 1290–1295, zachowało się kilkanaście
dokumentów wystawionych przez królową węgierską, która
podpisywała się jako Fenena, Fennena, Fenenna lub w skrócie
F.. W dwóch dokumentach z 1290 monarchini nadała przywileje
podkanclerzemu swojego męża Teodorowi w podziękowaniu za
liczne zasługi poczynione wobec niej, a w szczególności za
podjęcie się pertraktacji przedślubnych, na które przybył do
Polski. Legenda na węgierskiej pieczęci Fenenny z 1291
poświadcza, że królowa była córką Ziemomysła. Wreszcie za
małżeństwem Piastówny z Arpadem przemawia bliska współpraca
jej stryja z węgierskim monarchą.
W lipcu 1290 Andrzej III został koronowany na króla Węgier.
Jednym z jego pierwszych postanowień było zawarcie
przymierza z Polską, w szczególności z księciem Władysławem
Łokietkiem. We wrześniu przybył do Polski na rokowania
przedślubne podkanclerzy Teodor. Najpóźniej 9 października
powrócił na Węgry wraz z księżniczką kujawską już jako
narzeczoną Andrzeja. Wówczas odbyły się zaślubiny. Z 1290
pochodzą trzy dokumenty Fenenny jako żony Andrzeja i
królowej węgierskiej, z których tylko jeden zawiera datę
dzienną – 24 listopada. Wobec tego małżeństwo Piastówny i
Arpada zostało zawarte między wrześniem a 24 listopada 1290.
Wraz z uroczystością ślubną albo też niedługo po niej
nastąpiła koronacja Fenenny na królową węgierską.
Małżeństwo to było częścią polityki dynastycznej prowadzonej
przez stryja Fenenny, Władysława Łokietka, mającej na celu
pozyskiwanie sojuszników. Układ węgiersko-kujawski okazał
się korzystny dla obydwu stron. Książę kujawski pomógł
Andrzejowi III w usunięciu uzurpatora, który zgłaszał
pretensje do tronu Węgier, podając się za brata poprzedniego
króla Władysława IV Kumańczyka. W zamian węgierskie posiłki
wspierały Łokietka w walkach przeciw królowi Czech Wacławowi
II i przeciwko księciu głogowskiemu Henrykowi III. Dokument
Andrzeja III z 1293 donosi, że na pomoc księciu kujawskiemu
został wysłany liczny poczet szlachty. W akcie tym król
Węgier wynagrodził dwóch panów węgierskich, Pawła i Serafila,
za odznaczenie się w zdobyciu Prędocina. Natomiast Rocznik
Traski i Rocznik Sędziwoja informują pod 1297, że Władysław
Łokietek z pomocą Węgrów i Wielkopolan najechał na Śląsk.
Z zachowanych dokumentów Fenenny nie wynika, aby Piastówna
odgrywała większą rolę na węgierskim dworze. Niemniej była
osobą znaczącą dla istnienia sojuszu pomiędzy stryjem
Władysławem Łokietkiem a mężem. Po jej śmierci Andrzej III
zawarł porozumienie z przeciwnikiem Łokietka, Wacławem II.
Jego umocnienie stanowiły zaręczyny córki węgierskiego
monarchy, Elżbiety, i syna króla Czech, Wacława, do których
doszło w 1298. Projekt małżeński nie został jednak
zrealizowany.
Mąż Fenenny urodził się między 1265 a 1270. Pochodził ze
związku księcia Slawonii Stefana Pogrobowca i Tomasiny
Morosini. Po ojcu był formalnie wnukiem króla Węgier
Andrzeja II. W 1290 objął panowanie na Węgrzech. Po śmierci
Fenenny poślubił Agnieszkę, córkę księcia Austrii i
późniejszego króla niemieckiego Albrechta I Habsburga.
Małżeństwo to było bezdzietne. Andrzej III zmarł 14 stycznia
1301. Był ostatnim władcą Węgier z dynastii Arpadów.
Fenenna i Andrzej mieli jedno dziecko – w 1292 urodziła się
im córka Elżbieta. Po zerwaniu zaręczyn z Wacławem czeskim
została zmuszona przez macochę Agnieszkę do wstąpienia do
klasztoru dominikanek w Töss, leżącym obecnie w Szwajcarii.
Była ostatnią przedstawicielką dynastii Arpadów.
Źródła milczą na temat śmierci Fenenny. Wobec tego data
zgonu została ustalona na podstawie przekazów kronik
austriackich o zaślubinach Andrzeja III z drugą żoną,
Agnieszką Habsburg, i dokumentów wystawionych przez małżonki
ostatniego Arpada. Większość źródeł historiograficznych o
drugim ślubie Andrzeja informuje pod rokiem 1296, tylko
jedno podaje, że miał on miejsce w zapusty 1295. Przy
zaistniałej sprzeczności przyjmuje się, że poprawna jest
data późniejsza, przekazana przez kilka po części
niezależnych od siebie źródeł. W dokumentach królowych
węgierskich również zachodzi sprzeczność w datach. Ostatni
dokument wystawiony przez Fenennę pochodzi z 8 września
1295, podczas gdy pierwszy dokument Agnieszki nosi datę 1
maja 1295. Jako że małżeństwo Andrzeja III z księżniczką
austriacką zostało zawarte w 1296, data roczna w dokumencie
Habsburżanki musiała zostać przesunięta o rok wstecz. W
związku z powyższym przyjmuje się, iż ślub Andrzeja z
Agnieszką odbył się w zapusty 1296, po odbyciu krótkiej
żałoby po śmierci Fenenny i szybkich rokowaniach
przedślubnych. Zatem Piastówna zmarła pod koniec 1295.
Miejsce pochówku Fenenny nie jest znane.
|